Σταυρίδης Φώτιος
Οἱ Σελτζοῦκοι Τοῦρκοι εἶχαν κάνει τήν ἐμφάνισή τους στόν χῶρο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ἤδη ἀπό τόν 11ο αἰῶνα. Ἀνῆκαν στό τουρκικό φῦλο τῶν Οὐγούζων καί μετακινήθηκαν ἀπό τίς ἄγονες στέππες τῆς Μογγολίας πρός τά εὔφορα ἐδάφη τῆς Μεσοποταμίας, ὅπου ἀσπάστηκαν ὁμαδικά τό σουνιτικό Ἰσλάμ. Ὁ ληστρικός τρόπος ζωῆς τους καί ἡ δομή τῆς κοινωνίας τους, συνδυάστηκαν ἄριστα μέ τήν ἰσλαμική θρησκεία, τῆς ὁποίας ἔγιναν οἱ κύριοι φορεῖς στή Μέση Ἀνατολή.
Ὁ συνδυασμός αὐτῶν τῶν στοιχείων, καθόρισε τήν ἱστορική ἐξέλιξη τῶν Τούρκων, οἱ ὁποῖοι κατάφεραν μέ τήν στρατιωτική τους ἰσχύ νά δημιουργήσουν μία ἀπέραντη αὐτοκρατορία, ἐνσωματώνοντας σέ αὐτή τό σύνολο τῶν ἐδαφῶν τοῦ Βυζαντίου.
Ἡ ὀργάνωση τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους ὑπαγορεύτηκε ἀπό ἰσλαμικούς κανόνες καί διατάξεις. Ὁ ἱερός νόμος τοῦ Ἰσλάμ (σαρία) ἀπετέλεσε τό βασικό νομικό πλαίσιο γιά τή σχέση τοῦ κράτους μέ τούς ὑπηκόους του καί καθόριζε τή θέση τοῦ ἑκάστοτε σουλτάνου, ὁ ὁποῖος θά ἦταν ὁ ἀπόλυτος κυρίαρχος καί ταυτόχρονα ὁ προστάτης τῆς μωαμεθανικῆς θρησκείας. Ὁ προφήτης Μωάμεθ εἶχε διακηρύξει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀνήθικος καί κακεντρεχής καί χρειάζεται ἕναν μονάρχη γιά νά τόν χαλιναγωγήσει, διαφορετικά οἱ ἀνθρώπινες κοινωνίες παρεκτρέπονται καί ὁδηγοῦνται στό χάος καί τήν ἀναρχία. Σύμφωνα πάντοτε μέ τόν προφήτη τοῦ Ἰσλάμ, στόν κόσμο ὑπάρχουν δύο κατηγορίες ἀνθρώπων: οἱ πιστοί καί οἱ ἄπιστοι. Οἱ πιστοί ἔχουν καθῆκον νά ἐπεκτείνουν τό Ἰσλάμ στίς χῶρες τῶν ἀπίστων. Ὁ πόλεμος ἀποκτάει ἱερή διάσταση (τζιχάντ) γιά τούς πιστούς, οἱ ὁποῖοι μάχονται μέ φανατισμό ἀδιαφορώντας γιά τή ζωή τους, ἀφοῦ στόν παράδεισο πού θά πᾶνε μετά θάνατον, ὁ ἀλλάχ θά τούς ἀνταμείψει μέ ἄπειρα ἀγαθά. Ὅταν οἱ ἄπιστοι παραδίδονται μέ συνθήκη, τότε ἔχουν δικαίωμα νά διατηρήσουν τή ζωή τους καί νά γίνουν φόρου ὑποτελεῖς στούς κυρίους τους. Σέ περίπτωση πού οἱ ἄπιστοι δέν ἀνήκουν στούς λαούς τῆς Βίβλου (Χριστιανοί, Ἰουδαῖοι) θά πρέπει νά διαλέξουν ἀνάμεσα στόν ὑποχρεωτικό ἐξισλαμισμό ἤ στή σφαγή.
Διαχρονικά, ἡ κτηνοτροφία ἦταν ἡ κύρια ἀπασχόληση τῶν Ὀθωμανῶν. Οἱ ἀναζητήσεις γιά νέα βοσκοτόπια εἶχαν μετατρέψει τούς νομάδες σέ ληστές, οἱ ὁποῖοι διαπιστώνοντας ὅτι οἱ ἐξανδραποδισμοί καί οἱ λεηλασίες βελτίωναν σημαντικά τά εἰσοδήματά τους, συνέχιζαν τόν ἴδιο τρόπο ζωῆς, μέ ἀποτέλεσμα νά ἐξελιχθοῦν σέ ἄριστους πολεμιστές. Ὅταν ἀσπάστηκαν τό Ἰσλάμ, οἱ ἐπιδρομές ἀπέκτησαν μεγαλύτερη δυναμική, μέ ἀποτέλεσμα οἱ Τοῦρκοι νά ἐξελιχθοῦν σέ ἕναν καθαρά στρατιωτικό λαό, ὁ ὁποῖος πλέον εἶχε ὡς ἱερό σκοπό τήν κυριαρχία τοῦ Ἰσλάμ καί τήν ἐξάπλωση τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους κυρίως στά δυτικά, ὅπου βρίσκονταν οἱ χῶρες τῶν ἀπίστων (γκιαούρ). Ἐπηρεασμένοι ἀπό τήν παράδοσή τους, θεωροῦσαν τούς κατακτημένους λαούς ὡς κοπάδια καί τούς Χριστιανούς ὡς κτήνη (ραγιάδες). Ὁ σουλτᾶνος ἦταν ὁ ποιμένας, ὁ ὁποῖος ὅμως εἶχε ἀνάγκη ἀπό τά πιστά τσοπανόσκυλα, γιά νά μπορεῖ νά ἐπιβάλει τήν ἐξουσία στό κοπάδι του. Τά τσοπανόσκυλα ἦταν οἱ γενίτσαροι, οἱ ὁποῖοι ἀποτελοῦσαν τήν προσωπική φρουρά τοῦ σουλτάνου καί ἐθεωροῦντο τό πιό ἀξιόμαχο κομμάτι τοῦ στρατοῦ του.
Οἱ Χριστιανοί ραγιάδες, ὡς πολῖτες δεύτερης κατηγορίας, εἶχαν διαφορετική καί ἄνιση μεταχείριση σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς τους. Τά φορέματά τους θά ἔπρεπε νά εἶναι λιτά καί ταπεινά, ὅπως καί οἱ κατοικίες τους, οἱ ὁποῖες δέν ἔπρεπε νά ὑπερβαίνουν σέ ὕψος τίς κατοικίες τῶν μουσουλμάνων. Ἀπαγορευόταν νά ἱππεύουν ἄλογο ἤ νά ὁπλοφοροῦν καί ὅταν συναντοῦσαν ἕναν Τοῦρκο, θά ἔπρεπε νά σταματοῦν καί νά τόν προσκυνοῦν μέχρι νά ἀπομακρυνθεῖ, φωνάζοντας δυνατά “Πολλά τά ἔτη σου ἀφέντη μου”. Ὅποιος δέν προσκυνοῦσε ἐτιμωρεῖτο μέ μαστίγωση. Πρόσβαση σέ κρατικά ἀξιώματα καί ὑψηλές θέσεις δέν εἶχαν, καθώς αὐτές τίς κατελάμβαναν μόνο οἱ μουσουλμάνοι. Ὁμοίως δέν καταλάμβαναν στρατιωτικές θέσεις, καθώς εἶχαν ὑποχρέωση μέ τούς φόρους τους νά συντηροῦν τά ἰσλαμικά στρατεύματα. Οἱ Χριστιανοί δέν ἔπρεπε νά νυμφεύονται μουσουλμάνες, ἀλλά ἐπιτρεπόταν τό ἀντίθετο, δηλαδή μουσουλμάνος νά νυμφεύεται Χριστιανή. Ἀκόμα καί νά νοικιάσει μποροῦσε ὁ μουσουλμάνος μία Χριστιανή, γιά νά τοῦ τεκνοποιήσει καί μετά μποροῦσε νά τήν ἐπιστρέψει στόν σύζυγό της.
Ἡ χριστιανική θρησκεία ἦταν ἀνεκτή γιά ἕναν καί μόνο λόγο. Οἱ Χριστιανοί μέ τούς φόρους τους κάλυπταν τά ἔξοδα τοῦ κράτους καί τῶν πιστῶν στρατιωτῶν του. Οἱ λειτουργίες ὅμως γίνονταν σέ μικρές ἐκκλησίες, καθώς οἱ μεγάλες εἶχαν μετατραπεῖ σέ τζαμιά. Ἀπαγορευόταν νά κτυποῦν καμπάνες, νά γίνονται δημόσιες λιτανεῖες καί περιφορά εἰκόνων ἀπό τούς ραγιάδες, οἱ ὁποῖοι δέν ἔπρεπε νά θάβουν τούς νεκρούς τους στά ἴδια νεκροταφεῖα μέ τούς μωαμεθανούς. Ἀπαγορευόταν ἡ ἀνέγερση νέων ἐκκλησιῶν ἀλλά ἐπιτρεπόταν ἡ ἐπισκευή παλαιῶν ἐκκλησιῶν. Ὁ μουσουλμάνος πού διέπραττε τό “ἔγκλημα” νά βαπτιστεῖ Χριστιανός καταδικαζόταν σέ θάνατο.
Ἡ φορολογία ἦταν δυσβάστακτη δεδομένου ὅτι οἱ Χριστιανοί ἦταν ὑποχρεωμένοι ἐκτός τῶν ἄλλων, νά συντηροῦν τόν πολυδάπανο ὀθωμανικό στρατό καί τίς πολεμικές του ἐπιχειρήσεις. Σύμφωνα μέ τό Ἰσλάμ, οἱ πιστοί ἔπρεπε νά ζοῦν εἰς βάρος τῶν ἀπίστων καί αὐτός ἦταν ὁ κύριος λόγος, γιά τόν ὁποῖο οἱ ἑκάστοτε σουλτᾶνοι ἀνέχονταν τήν ὕπαρξη μή μωαμεθανῶν ὑπηκόων. Ἀνάμεσα στίς δεκάδες τῶν φόρων, πού ἦταν ὑποχρεωμένοι νά καταβάλλουν οἱ ραγιάδες, ἐκεῖνος πού ἔχει μείνει γνωστός μέχρι καί σήμερα εἶναι τό χαράτσι (κεφαλικός φόρος). Τό χαράτσι τό πλήρωνε ὁ κάθε Χριστιανός ἀπό τό 12ο ἔτος τῆς ἡλικίας του μέχρι τόν θάνατό του. Οἱ φοροεισπράκτορες (χαρατζῖδες), μόλις τό εἰσέπρατταν, ἔδιναν ἀπόδειξη στόν ἑκάστοτε ραγιᾶ, ἡ ὁποία ἔλεγε: “Ὁ φέρων τὸ παρόν, ἔχει τὴν ἄδειαν νὰ φέρῃ ἐπὶ ἕν ἔτος τὴν κεφαλήν ἐπὶ τῶν ὤμων του.” Ἐάν κάποιος ἦταν φτωχός καί δέν εἶχε χρήματα, τόν μαστίγωναν καί τοῦ ἔπαιρναν ὅ,τι ἀντικείμενα ἀξίας εἶχε στό σπίτι του. Στούς φόρους πρέπει νά προσθέσουμε καί τά μπαξίσια πού ἐλάμβαναν οἱ χαρατζῖδες καί οἱ τοπικοί ἀγᾶδες, οἱ ὁποῖοι φρόντιζαν νά παραδίδουν στήν Πύλη ἕνα τμῆμα μόνο ἀπό τούς φόρους πού εἰσέπρατταν. Τό ὑπόλοιπο τό κρατοῦσαν γιά νά αὐξήσουν τήν προσωπική τους περιουσία, μέ ἀποτέλεσμα νά δημιουργηθοῦν πανίσχυρα πασσαλίκια (διοικητικές περιφέρειες), τά ὁποῖα ἔπρεπε ἐπίσης νά συντηρεῖ ὁ ἄπιστος μέ ἐπιπλέον φόρους.
Στίς διακρίσεις εἰς βάρος τῶν Χριστιανῶν ὑπῆρξε φυσικά καί ἡ ἔλλειψη κάθε αἴσθησης τοῦ δικαίου. Πραγματική δικαιοσύνη δέν ἀποδιδόταν ποτέ, ὅταν οἱ ἀντίδικοι ἦταν ὁ ἕνας μουσουλμάνος καί ὁ ἄλλος ἄπιστος. Χαμένος ἦταν πάντοτε ὁ ἄπιστος. Ὁ καδῆς (δικαστής), πού χειριζόταν τίς ὑποθέσεις μεταξύ τῶν ἀντιδίκων διαφορετικῆς θρησκείας, δέν ἐλάμβανε ποτέ ὑπόψιν του τίς καταθέσεις τῶν Χριστιανῶν μαρτύρων. Ἡ τιμωρία γιά τό ἴδιο ἀδίκημα διέφερε ἀπό μωαμεθανό σέ Χριστιανό καί ὁ τελευταῖος θά μποροῦσε νά γλυτώσει τήν τιμωρία μόνο ἄν ἀσπαζόταν τήν ἰσλαμική θρησκεία.
Ἡ ἐπέκταση τῶν Ὀθωμανῶν στά ἐδάφη τῆς Ἑλληνικῆς Αὐτοκρατορίας, συνοδεύτηκε ἀπό μία εἰκόνα πλήρους διάλυσης τῆς ἀστικῆς ζωῆς τῶν πόλεων καί ἐρήμωσης τῆς ὑπαίθρου. Οἱ ἀδιάκοπες ἐπιδρομές, οἱ σφαγές καί οἱ αἰχμαλωσίες τῶν Χριστιανῶν, ἐπέφεραν δραματική μείωση τῶν πληθυσμῶν, ὅπως μᾶς βεβαιώνει ὁ Ἰωσήφ Βρυέννιος: “Διό κἄν τοῖς κοσμικοῖς ἔστι συντέλεια πρόδηλος, τῶν γάρ ἀνά τήν οἰκουμένην ἐπαρχιῶν ὁποίαν θέλη τις σύν λόγω κατιδεῖν, εὑρήσει τήν πρό ἐτῶν πεντακοσίων ἑκατόν πόλεις πλουτοῦσαν εὐθηνουμένας, μόλις δύο ἤ τρεῖς κεκτημένην σήμερον πενομένας καί πᾶσαν αὖθις Μητρόπολιν τήν πρό χρόνων τριακοσίων χιλίας ἔχουσαν Κώμας, μόλις ἄρχουσαν εἴκοσιν καί πᾶσαν πολυάνθρωπον Κώμην τήν πρό διακοσίων ἐτῶν οἰκίας τῶν ἑκατόν πλείους δεικνῦσαν εὐδαίμονας, δέκα μόλις, καί δεινῶς πενομένας, κεκτημένην τό τήμερον (σήμερα).”
Χαρακτηριστικά παραδείγματα τουρκικῆς βαρβαρότητας ἀποτελοῦν ἡ καταστροφή τῆς Λέσβου (1462), ὅπου ἔγιναν ἐκτεταμένες σφαγές καί 10.000 νεαρά ἀγόρια καί κορίτσια ἀπήχθησαν γιά νά μεταφερθοῦν στά σκλαβοπάζαρα τῆς Πόλης, ἡ ἅλωση τῆς Χαλκίδος (1470), ὅπου σφαγιάστηκαν ὅλοι οἱ ἄνδρες αἰχμάλωτοι καί ἡ καταστροφή τῆς Μεθώνης (1500), ὅπου καρατομήθηκαν ὅλοι οἱ ἄνδρες ἄνω τῶν 10 ἐτῶν καί μέ τά κεφάλια τους στήθηκε πύργος ἔξω ἀπό τά τείχη τῆς πόλης.
Γιά νά λυθεῖ τό πρόβλημα τῆς ἐρήμωσης τῶν ἐπαρχιῶν πού εἶχαν κατακτηθεῖ, ἀλλά καί γιά νά ἑδραιωθεῖ ἡ ἰσλαμική κυριαρχία σέ αὐτά, ἅπαντες οἱ σουλτᾶνοι ἐφήρμοσαν μέ θρησκευτική εὐλάβεια τόν ἐποικισμό αὐτῶν τῶν ἐπαρχιῶν μέ μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Ἡ ἐγκατάσταση μουσουλμάνων ἐποίκων, ἀνάμεσα στούς γηγενεῖς πληθυσμούς, ἐγγυόταν ἐπιπλέον τήν ἀποτελεσματική ἀστυνόμευση τῶν κτήσεων. Σύμφωνα μέ τόν Γάλλο πρόξενο στή Θεσσαλονίκη Louis-Auguste Félix de Beaujour (18ος αἰ.), οἱ Γιουροῦκοι πού εἶχαν ἐγκατασταθεῖ στή Μακεδονία, στήν παραμικρή ὑποψία ἀνταρσίας, ὁπλίζονταν καί τρομοκρατοῦσαν τά χριστιανικά χωριά.
Ἡ Μικρά Ἀσία ἐποικήθηκε σταδιακά ἀπό τόν 12ο αἰῶνα μέ Τουρκομάνους, γιά νά ἀκολουθήσει ἡ Θράκη (14ος αἰ.), στήν ὁποία ἐγκαταστάθηκαν Ἄραβες νομάδες. Στή συνέχεια ἐποικήθηκαν καί οἱ νότιες ἐπαρχίες (Στερεά, Πελοπόννησος), ὅπου ἐγκαταστάθηκαν Γιουροῦκοι καί Κονιάροι. Σέ ὅλες τίς περιπτώσεις, οἱ χριστιανικοί πληθυσμοί κατέφευγαν σέ ὀρεινές περιοχές ἤ προσέρχονταν ὁμαδικά στόν ἰσλαμισμό. Στή Θεσσαλία, χαρακτηριστική περίπτωση ἦταν αὐτή τοῦ φανατικοῦ δερβίση Χασάν Μπαμπᾶ, ὁ ὁποῖος ἀκολουθούμενος ἀπό τούς Τουρκομάνους γαζῆδες, ἔσπειρε τόν τρόμο καί τόν θάνατο στούς Ρωμιούς τῆς Θεσσαλίας, χρησιμοποιώντας ὡς ὅπλο τό τοπούζι (μεταλλικό ρόπαλο). Στήν κοιλάδα τῶν Τεμπῶν, ἐκεῖ πού βρισκόταν τό βυζαντινό κάστρο τοῦ Λυκοστομίου, ὁ Χασάν ἔκτισε τεκέ (ἰσλαμική μονή), ἡ ὁποία ἐξελίχθηκε σέ θρησκευτικό κέντρο τῶν μουσουλμάνων. Στόν τάφο τοῦ θρησκευτικοῦ ἡγέτη βρέθηκαν ἐπιγραφές μέ στίχους ἀπό τό κοράνι, οἱ ὁποῖες ἔλεγαν: “Πόλεμος κατά τῶν ἀπίστων. Ἀνταμοιβή ἀπό τόν ἀλλάχ στούς πιστούς πού θά πολεμήσουν. Θάνατος στούς ἀπίστους.” Οἱ ἐποικισμοί καί οἱ μεταναστεύσεις πρός τά δυτικά συνεχίστηκαν καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς τουρκοκρατίας καί ἀναζωπυρώθηκαν δυστυχῶς ἐκ νέου στίς ἡμέρες μας!
Ὅλες οἱ μεγάλες πόλεις τῆς βορείου Ἀφρικῆς, τῆς Συρίας καί τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, συμπεριλαμβανομένης καί τῆς Κωνσταντινουπόλεως, εἶχαν μετατραπεῖ σέ ἀπέραντα σκλαβοπάζαρα, ὅπου οἱ Χριστιανοί αἰχμάλωτοι, κυρίως γυναῖκες καί παιδιά, εἶχαν τήν μεταχείριση πού ἔχουν τά ἐμπορεύματα. Τίς ὄμορφες καί νεαρές κοπέλλες τίς ἔγδυναν τελείως, γιά νά δοῦν τό σῶμα τους, τίς ἔφτυναν στό πρόσωπο γιά νά καταλάβουν ἄν ἦταν βαμμένες καί τούς ἄνοιγαν τό στόμα, γιά νά διαπιστώσουν τήν ὑγεία τῶν δοντιῶν τους. Ἡ τιμή μίας ὡραίας γυναίκας (16ος αἰ.) ἦταν 100 δουκάτα, ἑνός μεγαλόσωμου ἄνδρα 60 δουκάτα καί ἑνός ἐφήβου 40 δουκάτα.
Πηγή: https://infognomonpolitics.gr/
