ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ*
Ευρωπαϊκή λιθογραφία με φανταστική απεικόνιση της μάχης στο Μανιάκι όπου ο Παπαφλέσσας χαρακτηρίζεται
ως «νέος Λεωνίδας»
Η μάχη στο Μανιάκι, που έγινε, στις 20 Μαΐου 1825, αποτελεί μιαν από τις ενδοξότερες σελίδες της ελληνικής ιστορίας και τούτο παρά το γεγονός ότι δεν έστεψε με τη δάφνη της νίκης τα ελληνικά όπλα. Πρόκειται για μια σελίδα ηρωισμού και αυτοθυσίας που μόνο με τις Θερμοπύλες μπορεί να συγκριθεί από άποψη ουσίας και ιστορικής σημασίας. Η ηρωική μορφή του Παπαφλέσσα ζωντάνεψε στις μνήμες των Ελλήνων το ηρωικό κατόρθωμα του Λεωνίδα, ο οποίος και αυτός με λίγους έναντι πολλών προσπάθησε ν΄ ανακόψει την προέλαση της περσικής στρατιάς.
Η επανάσταση που άρχισε τον Μάρτιο του 1821 είχε σημειώσει μεγάλες επιτυχίες. Κατά τα δύο πρώτα χρόνια της οι νίκες διαδέχονταν η μία την άλλη στο Λεβίδι, στο Βαλτέτσι, στα Δολιανά, στα Βέρβενα, στη Γράνα, στου Λάλα, στην Τριπολιτσά, στα Δερβενάκια και αλλού. Όμως κατά τα έτη 1823 και 1824 το παν κινδύνευσε να χαθεί! Tη θριαμβευτική πορεία της επανάστασης άρχισε να διαδέχεται ο κατήφορος και η καταστροφή. Αιτία, η αιώνια κατάρα της φυλής: ο διχασμός, ο εμφύλιος πόλεμος, η θλιβερή κακοδαιμονία, που από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα πολλές φορές έχει στρέψει τους μισούς Έλληνες εναντίον των άλλων μισών!
Η τότε ανίκανη και διεφθαρμένη Κυβέρνηση του Γεωργίου Κουντουριώτη είχε φέρει στην Πελοπόννησο ρουμελιώτικα στρατεύματα, για να καθυποτάξει τους πολιτικούς αντιπάλους της. Αυτά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές! Σαν να μην έφτανε αυτό, η ίδια Κυβέρνηση συνέλαβε και έκλεισε στη φυλακή της Ύδρας μεγάλους πρωταγωνιστές του Αγώνα, γιατί τους θεωρούσε επικίνδυνους «αντάρτες» και θανάσιμους εχθρούς της. Μεταξύ αυτών τον μεγάλο πολέμαρχο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τους αδελφούς Δεληγιανναίους, τον Παπατσώνη, τον Μητροπέτροβα, τον Γκρίτσαλη και άλλους. Εξάλλου, αντί να διοργανώσει και να εξοπλίσει τον στρατό, διασπάθιζε τα χρήματα του Δανείου σε πλασματικούς μισθούς των στρατευμάτων των οπλαρχηγών φίλων της και σε εξυπηρετήσεις ημετέρων.
Έτσι, όταν στις αρχές του 1825 τα αιγυπτιακά στρατεύματα με τον Ιμπραήμ πασά αποβιβάστηκαν στην Πελοπόννησο, και συγκεκριμένα στη Μεθώνη, οι Έλληνες, απασχολημένοι με τον μεταξύ τους εμφύλιο σπαραγμό, δεν έκαναν απολύτως τίποτε για να τα εμποδίσουν! Ο εχθρός ανενόχλητος έκανε την απόβαση, δημιούργησε τα απαραίτητα προγεφυρώματα και έγινε κύριος όλης της Μεσσηνίας, με απώτερο σκοπό να καταλάβει όλη την Πελοπόννησο.
Η Κυβέρνηση αναγκάστηκε με καθυστέρηση να αντιμετωπίσει τον εχθρό, όμως όλες οι μάχες που έδωσαν κατά του Ιμπραήμ τα ρουμελιώτικα στρατεύματά της είχαν ολέθρια αποτελέσματα. Και αυτό ήταν φυσικό, αφού της εκστρατείας ηγείτο ο ίδιος ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού (Πρωθυπουργός) Γεώργιος Κουντουριώτης, Υδραίος άρχοντας, και αρχηγός των κατά ξηράν στρατευμάτων ήταν ο επίσης Υδραίος ναυτικός Κυριάκος Σκούρτης… Όλα έδειχναν ότι η ελληνική Επανάσταση έπνεε τα λοίσθια…
Πρωτοβουλία Παπαφλέσσα
Ο Παπαφλέσσας ήταν επίλεκτο μέλος της Κυβέρνησης και μάλιστα εν ενεργεία υπουργός των Εσωτερικών και της Αστυνομίας. Φύση τολμηρή και ενθουσιώδης, κατάλαβε ότι δεν μπορούσε πλέον να κάθεται στο Ναύπλιο και να υπογράφει έγγραφα. Αφού ζήτησε για μια φορά ακόμα και γραπτά και προφορικά να αμνηστευθούν και να αποφυλακιστούν οι «αντάρτες», για τη φυλάκιση των οποίων είχε κι αυτός πολύ συντελέσει, ανέλαβε αυτός την εκστρατεία κατά του Ιμπραήμ.
Στις αρχές Μαΐου του 1825 λοιπόν άφησε το Ναύπλιο και μετέβη στην Τριπολιτσά για να συγκροτήσει το Σώμα του. Μετά πήγε στο Λεοντάρι και κατόπιν σε άλλα μεσσηνιακά χωριά. Όμως παρά τις προσπάθειές του η συγκέντρωση στρατευμάτων δεν ήταν η αναμενόμενη. Παντού έπαιρνε υποσχέσεις, αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν πενιχρό. Από τις 10.000 στρατό που περίμενε να συγκεντρώσει, τελικά συγκέντρωσε μόνο 2.000.
Ο Παπαφλέσσας δεν είχε αυταπάτες ότι με τόσο στρατό θα μπορούσε να σταματήσει τον Ιμπραήμ. ΄Εμεινε όμως αποφασισμένος να πεθάνει, ώστε ο θάνατός του να δώσει ζωή στην ετοιμοθάνατη επανάσταση, στην ετοιμοθάνατη Ελλάδα. Ακόμα και η θέση που έπιασε για να τοποθετήσει το στρατό του είναι ένδειξη ότι ο Παπαφλέσσας είχε πλήρη επίγνωση της κατάστασης. Επέλεξε ως τόπο αντίστασης το θρυλικό πλέον Μανιάκι, ένα μέρος που του έδινε μεν δυνατότητα θέας μέχρι την Πύλο, για να κατοπτεύει τη θέση και τις κινήσεις του εχθρού, αλλά που δεν του έδινε καμμία ασφάλεια ούτε τη δυνατότητα διαφυγής σε περίπτωση κινδύνου. Όλα έδειχναν ότι σκοπός του Παπαφλέσσα δεν ήταν η νίκη, αλλά η θυσία!
Πολλοί στρατιώτες λιγοψύχησαν και εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης, όταν είδαν το λεφούσι του αιγυπτιακού στρατού. Έμεινε μόνος με 300-400 αγωνιστές! Πολλοί οπλαρχηγοί του, έμπειροι στα στρατιωτικά, βλέποντας τον κίνδυνο, εξέφρασαν τις επιφυλάξεις τους, αλλά ο φλογερός αρχιμανδρίτης δεν θέλησε να τους ακούσει και να φύγει από εκεί. Μόνο μια φωνή άκουγε μέσα του. Μια πανάρχαιη φωνή αιώνων, που τον καλούσε να επιτελέσει μέχρι τέλους το ιερό καθήκον του.
Για τη λογική των περισσότερων η μάχη ήταν άσκοπη και άνιση. Για την ορθολογιστική σκέψη μερικών, τότε και σήμερα, ο αγώνας ήταν μάταιος. Με το στατιστικό σκεπτικό, 300 ή 400 στρατιώτες, όσο ψυχωμένοι κι αν είναι, δεν μπορούν να τα βάλουν με 6000 χιλιάδες τακτικό στρατό! Αλλά εδώ δεν πρόκειται για ψυχρούς υπολογισμούς αριθμών στα επιτελικά γραφεία ή στους καναπέδες των σαλονιών. Εδώ μιλάει η αρχέγονη ψυχή του ανθρώπου, εδώ μιλάει η ψυχή του έθνους, το συλλογικό υποσυνείδητο, που κουβαλά μέσα του συναισθηματικά φορτία αιώνων και ιστορικές μνήμες χιλιετιών.
Η μάχη στο Μανιάκι
Η μάχη άρχισε το πρωί της 20ής Μαΐου 1825 και κράτησε μέχρι το απόγευμα. Ο στρατός του Ιμπραήμ με αλλεπάλληλες εφόδους ρίχνεται πάνω στα ελληνικά ταμπούρια αλλά συναντά απροσδόκητη αντίσταση. Δυο και τρεις φορές οι χιλιάδες του πεζικού αποκρούονται και οπισθοχωρούν ατάκτως. Η μάχη κρατά πεισματικά όλη σχεδόν την ημέρα. Τα κύματα των εχθρών έρχονται και φεύγουν, ενώ οι πλαγιές γίνονται κόκκινες, από τα ρούχα που φορούσαν οι Αραπάδες και από τα αίμα τους.
Η ανισότητα σε δύναμη πυρός και η αριθμητική διαφορά παίζουν σιγά-σιγά τον ρόλο τους. Όσους κι αν σκοτώνουν οι Έλληνες, πάντα υπάρχουν εχθροί μπροστά τους, ώστε δεν προλαβαίνουν να γεμίσουν τα όπλα και να τους πυροβολήσουν. Εξάλλου, επειδή λόγω βιασύνης δεν πρόλαβαν να κλείσουν γύρω- γύρω τα πρόχειρα πέτρινα οχυρώματα, δεν αργούν οι εχθροί να τους κυκλώσουν και κάποια στιγμή να μπουν και μέσα σε αυτά. Τότε η μάχη γίνεται σώμα με σώμα. Με πιστόλια και με σπαθιά. Πέφτουν οι εχθροί, αλλά λιγοστεύουν σιγά-σιγά και οι ΄Ελληνες. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν πρόκειται να μείνει κανείς ζωντανός! Και πράγματι, αργά το απόγευμα, κάθε μορφή αντιστάσεως των γενναίων έχει εκλείψει. Οι αλαλάζοντες Αραπάδες κάνουν τους νικηφόρους τεμενάδες τους στον Αλλάχ…
Όμως, το μεγαλείο της ελληνικής ψυχής, δεν αφήνει ασυγκίνητο έναν στρατηγό της αξίας του Ιμπραήμ. Αναγνωρίζει το ηθικό μεγαλείο των ηττημένων και θέλει να εκφράσει σ΄ αυτούς αίσθημα τιμής και αναγνώρισης. Ζητά να του βρουν το σώμα του Παπαφλέσσα και να το στήσουν όρθιο σε ένα δέντρο. Όταν το βρίσκουν, του αποδίδει στρατιωτικές τιμές και, όπως λένε, πλησιάζει και το ασπάζεται λέγοντας: «Αυτός ήταν πραγματικός άντρας»!
Η σημασία της θυσίας του Παπαφλέσσα
Αυτή η συμβολική πράξη του εχθρού, είναι η καλύτερη απόδειξη για την ανεκτίμητη σημασία της θυσίας του γενναίου ήρωα και των παλληκαριών του, μιας θυσίας που απέκτησε για τους έλληνες μεταφυσική αξία. Η ανδρεία των μαχητών και ο ηρωικός τους θάνατος υπέμνησε σε όλους το υπέρτατο καθήκον τους προς την πατρίδα, την αποβολή κάθε αισθήματος ηττοπάθειας και λιγοψυχίας απέναντι στον εχθρό, τη συνειδητή περιφρόνηση του θανάτου για χάρη ενός ανώτερου ιδεώδους.
Ο θάνατος του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι δεν έφερε μόνο τον προσωπικό εξαγνισμό του από τα ανθρώπινα ή πολιτικά πάθη και ανομήματά του. Ανάστησε την Ελλάδα, ανέβασε το φρόνημα των καταπτοημένων και φοβισμένων ραγιάδων, βοήθησε την κινδυνεύουσα επανάσταση να ξαναβρεί τον πρωτινό προορισμό της. Όπως ο φλογερός του λόγος πριν από την επανάσταση χρησίμευσε σαν μπουρλότο, για να ανάψει τη φωτιά της εξέγερσης στις ψυχές των ραγιάδων, έτσι και τώρα η μεγάλη θυσία του στο Μανιάκι χρησίμευσε για ν΄ ανάψει ακόμα μια φορά στην ελληνική ψυχή τη φλόγα για τη συνέχιση του Αγώνα. Ας είναι αιωνία η μνήμη αυτού και των παλληκαριών του!!
*Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου
Πηγή: Από το προσωπικό αρχείο του συγγραφέα.
