Δρ Ναπολέων Θ. Βλάσσης
Υπ/γος Συντονιστής -Διευθυντής Διοίκησης Κολλεγίου Ρόδου
«ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές…»
Κατερίνα Μάτσα
«Μείνε δυνατός, μείνε καθαρός
Μη ναρκώνεις τα όνειρά σου» ΟΚΑΝΑ
«Έψαξα ανθρώπους και βρήκα σκιές» μας λέει η εξαιρετική επιστήμονας Κατερίνα Μάτσα.
Ποιες είναι αυτές οι σκιές που περιφέρονται γύρω μας και εθελοτυφλούμε;
Πρόκειται για νέους ανθρώπους οι οποίοι δεν κατόρθωσαν να απεξαρτηθούν, είτε είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι είτε στιγματισμένοι (Labeling – Baker).
Είναι γνωστό ότι ένα μέρος των ανθρώπων οι οποίοι κάνουν χρήση, θεραπεύονται και εντάσσονται στο ευρύτερο Κοινωνικό σύνολο, ενώ οι υπόλοιποι συνεχίζουν τη χρήση αδυνατώντας να επανενταχθούν στις κοινωνικές δομές. Αυτές είναι οι «σκιές» που βλέπουμε σε διάφορα σημεία, απαιτείται περίσσευμα ψυχής και κοινωνική ευαισθησία να αντιληφθείς τι βιώνουν αυτοί οι άνθρωποι, χωρίς εργασία, χωρίς κοινωνικούς δεσμούς, έχοντας πλήθος οικογενειακών και ατομικών προβλημάτων.
Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ.1 του Ν. 4139/2013 «Ως Ναρκωτικά νοούνται οι ουσίες με διαφορετική χημική δομή και διαφορετική δράση, στο ΚΝΣ (Κεντρικό Νευρικό Σύστημα) και με κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα, τη μεταβολή της νευρικής κατάστασης του χρήστη και την πρόκληση εξάρτησης διαφορετικής φύσης, ψυχική ή και σωματικής και ποικίλων βαθμών καθώς και ανακούφιση των χρόνιων πασχόντων από τα συμπτώματα συγκεκριμένης νόσου για την οποία κρίνονται ιατρικά επιβεβλημένες. Οι ουσίες υπάγονται στους πίνακες Α,Β,Γ,Δ (αρ. 1 του Ν3459/2006). Σύμφωνα τον προαναφερόμενο Νόμο η κατοχή, διακίνηση, χρήση, καλλιέργεια, συγκομιδή, διάθεση απαγορεύεται και τιμωρείται.
Αναφερόμενη η Μάτσα στους τοξικομανείς, τους θεωρεί ανθρώπους-σκιές, ζωντανούς-νεκρούς, παρουσίες-απουσίες. Αυτοεξόριστοι από την ιστορία και τον εαυτό τους, αντιπροσωπεύουν την ήττα, τη χρεοκοπία του κοινωνικού υποκειμένου μέσα σε όρους ιστορικής παρακμής.
Τα ναρκωτικά, όλες δηλαδή οι ψυχότροποι ουσίες, έρχονται να καλύψουν θεμελιακά ελλείμματα στον ψυχισμό του ανθρώπου. Παίρνουν τη θέση μιας αινιγματικής απουσίας, της απουσίας του Άλλου, της αδύνατης επικοινωνίας.
Ας προσεγγίσουμε βασικές έννοιες προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το πρόβλημα.
Εθισμός: Είναι η κατάσταση χρόνιας ή περιοδικής δηλητηρίασης που προκαλείται από την επανειλημμένη λήψη ενός φαρμάκου ή μιας ουσίας, είναι μια συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από εξάρτηση σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα αλλά και σε ουσίες.
Εθισμός λοιπόν είναι κάθε συνήθεια που ακολουθείται εκτός μέτρου από ένα άτομο το οποίο γνωρίζει ότι δυσκολεύεται ή αδυνατεί να την περιορίσει και πολύ περισσότερο να τη διακόψει και να την σταματήσει.
Η εξάρτηση υποδηλώνεται από την παρουσία τριών τουλάχιστον από τα παρακάτω συμπτώματα:
- Έντονη επιθυμία χρήσης της ουσίας
- Ανάπτυξη ανοχής στη χρήση της ουσίας
- Παρουσία στερητικού συνδρόμου με τη μείωση ή τη διακοπή της χρήσης της ουσίας
- Αφιέρωση σημαντικού χρόνου γύρω από τη χρήση.
- Εγκατάλειψη σημαντικών δραστηριοτήτων κοινωνικών, επαγγελματικών ή ψυχαγωγικών, λόγω της χρήσης.
Ο εθισμένος συνεχίζει τη χρήση των ουσιών ή την καταναγκαστική συμπεριφορά, παρόλα τα επιβλαβή επακόλουθα και προσπαθεί να αποφεύγει συστηματικά την υπευθυνότητα και την πραγματικότητα, ενώ τείνει να απομονώνει τον εαυτό του από τους άλλους λόγω της ενοχής και του πόνου.
Ανοχή ή Αντοχή
Είναι η κατάσταση κατά την οποία ο οργανισμός του χρήστη αντιδρά ήπια στη λήψη ίδιας ποσότητας, ενώ ταυτόχρονα επιδιώκει αύξηση της δόσης, προκειμένου να πετύχει επίδραση ίδιου βαθμού. Η αύξηση της δόσης (overdose),προκαλεί καταστολή βασικών λειτουργιών του οργανισμού και επιφέρει το θάνατο.
Εξάρτηση από ουσίες
Εξάρτηση από ουσίες είναι η κατάσταση απόλυτου εθισμού, κατά την οποία ένας άνθρωπος κυριαρχείται από την έντονη ανάγκη λήψης της ουσίας. Η Σωματική εξάρτηση εμφανίζεται όταν το σώμα του έχει προσαρμοστεί στην ουσία και αναπτύσσει συμπτώματα μόλις σταματήσει τη χρήση (στερητικό σύνδρομο). To Στερητικό σύνδρομο ή σύνδρομο στέρησης ή σύνδρομο απόσυρσης (withdrawal syndrome) περιλαμβάνει ένα σύνολο σωματικών και ψυχολογικών συμπτωμάτων, ποικίλης έντασης, που εμφανίζονται όταν η χρήση μιας ουσίας, η οποία έχει προκαλέσει στο άτομο σωματική εξάρτηση, διακόπτεται ή μειώνεται σε σημαντικό βαθμό.
Η Ψυχολογική εξάρτηση εμφανίζεται όταν ο άνθρωπος έχει ανάγκη από τη χρήση της ουσίας για να νιώσει καλά, να διώξει το άγχος ή την ψυχική πίεση ή απλά για να νιώθει φυσιολογικός και να αντεπεξέρχεται στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής. Η ψυχολογική εξάρτηση, σε σύγκριση με τη σωματική, είναι πιο σημαντική και είναι αυτή που απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο για να αντιμετωπιστεί. Δεν δημιουργούν όλες οι ουσίες και τις δυο μορφές εξάρτησης.
Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν στη χρήση και στην εξάρτηση;
Η εξάρτηση δεν εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή ενός ανθρώπου. Οι παράγοντες που συντελούν και δημιουργούν προϋποθέσεις για την εμφάνισή της αναπτύσσονται τις περισσότερες φορές κατά την παιδική ηλικία. Αυτή η περίοδος καθορίζεται άμεσα από την οικογένεια, το σχολείο αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, την παρέα φίλων peers.
Έρευνες δείχνουν ότι για την εμφάνιση της χρήσης, κατάχρησης και εξάρτησης από ουσίες συμβάλλουν πολλοί και σύνθετοι παράγοντες που αλληλεπιδρούν. Διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες (ο βαθμός συμμετοχής της καθεμιάς είναι διαφορετικός σε κάθε περίπτωση):
- Το οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ζει το άτομο
- Οι βιολογικοί παράγοντες και η προσωπικότητα του ατόμου
- Η δράση της ουσίας
Παράγοντες οι οποίοι δημιουργούν τις προϋποθέσεις και ωθούν το άτομο στη χρήση
- Ο κοινωνικός αποκλεισμός
- Η αποξένωση
- Η έλλειψη υποστηρικτικών κοινωνικών δομών
- Ο καταναλωτικός τρόπος ζωής
- Η έντονη πίεση και το άγχος
- Η έλλειψη ευκαιριών επαγγελματικής απασχόλησης
- Η παρέα με χρήστες ουσιών - subculture
- Το χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον
- Η χρήση και κατάχρηση ουσιών από τους γονείς
- Η έλλειψη συναισθηματικών δεσμών στην οικογένεια
- Η βία, η παραμέληση, η θυματοπίηση οι υπέρμετρες οικογενειακές συγκρούσεις
- Η αναποτελεσματική επίβλεψη από τους γονείς
- Οι υπέρμετρες και μη ρεαλιστικές προσδοκίες
- Ο ψυχικός πόνος
- Η μοναξιά
- Η χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Η έλλειψη ορίων
- Η προσωπική αβεβαιότητα ως προς τις αξίες, τους στόχους, και τις προτεραιότητες
- Η έλλειψη δεξιοτήτων ζωής (λήψης αποφάσεων, αυτοελέγχου, υπευθυνότητας, αντίστασης, διεκδίκησης κ.ά.)
- Η έλλειψη επικοινωνίας
- Η αδυναμία διαχείρισης έντονων συναισθημάτων και ματαιώσεων ,frustration
- Η πολύ έντονη παρορμητικότητα - impulsive
- Η ανία, η πλήξη
- Η αναζήτηση διαρκούς ευτυχίας και ευχαρίστησης
- Η αρχική χρήση ουσιών κατά την προεφηβεία
- Η σχολική αποτυχία σε σταθερή βάση
- Η πρόωρη αντικοινωνική συμπεριφορά - antisocial behavior
Παράγοντες που αποτρέπουν το άτομο - deterence and prevention factors
Προσωπικές δεξιότητες του ατόμου (αυτοπεποίθηση-αυτοεκτίμηση, αυτοέλεγχος, αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση έντονων συναισθημάτων, στοχοθέτηση κ.λπ.)
- Κοινωνικές δεξιότητες του ατόμου (επικοινωνία, συνεργασία, αντίσταση, υπευθυνότητα, επίλυση προβλημάτων, κριτική σκέψη και λήψη αποφάσεων, κοινωνική ευαισθησία κ.λπ.)
- Ασφάλεια και σταθερότητα
- Συναισθηματική σταθερότητα
- Ενήλικες και συνομήλικοι φίλοι: θετικά πρότυπα ζωής
- Σταθεροί οικογενειακοί δεσμοί - bonds
- Υποστηρικτικά δίκτυα γύρω από το άτομο και την οικογένεια
- Ύπαρξη στόχων και ιδανικών που δίνουν όραμα για τη ζωή αθλητισμός κοινωνική προσφορά και δραστηριότητες
- Ισχυροί δεσμοί με τους θεσμούς κοινωνικοποίησης, όπως η οικογένεια, το σχολείο
- Δυνατότητες ένταξης και ενσωμάτωσης
- Δέσμευση στο σχολείο - commitment
- Σχολική επιτυχία και συμμετοχή στα σχολικά δρώμενα
- Ευκαιρίες για συμμετοχή των νέων σε δραστηριότητες της τοπικής κοινότητας
- Οικονομική και κοινωνική σταθερότητα
- Μειωμένη πρόσβαση στις ουσίες
Αποτελέσματα
Τα αποτελέσματα της χρήσης ναρκωτικών εξαρτώνται κυρίως από τη δόση, τον τρόπο χορήγησης, προηγούμενη έκθεση στην ουσία και τις προσδοκίες του χρήστη. Εκτός από την χρήση τους σε κλινικό περιβάλλον για την αντιμετώπιση του πόνου, του βήχα και της οξείας διάρροιας, τα ναρκωτικά προκαλούν μια γενική αίσθηση ευφορίας και μειώνουν την ένταση, το άγχος και την επιθετικότητα.
Η χρήση ναρκωτικών συνδέεται συχνά με ποικιλία παρενεργειών, οι οποίες περιλαμβάνουν ζάλη, κνησμό, αϋπνία, αδυναμία συγκέντρωσης, απάθεια, μειωμένη φυσική δραστηριότητα, συστολή ή διαστολή της κόρης αναλόγως της χορηγούμενης ουσίας, διαστολή των υποδόριων αιμοφόρων αγγείων, με αποτέλεσμα κοκκίνισμα του προσώπου και του λαιμού, δυσκοιλιότητα, ναυτία, εμετό και, κυρίως, καταστολή της αναπνευστικής λειτουργίας. Καθώς η δόση αυξάνεται, τα υποκειμενικά, αναλγητικά και τοξικά αποτελέσματα γίνονται πιο έντονα.
Ανάμεσα στους κινδύνους της απρόσεκτης ή υπερβολικής χρήσης ναρκωτικών είναι ο αυξανόμενος κίνδυνος μολύνσεων, ασθενειών και θανάτου από υπερβολική δόση overdose. Πυώδεις μολύνσεις σε δέρμα, πνεύμονες και εγκέφαλο, ενδοκαρδίτιδα, ηπατίτιδα και AIDS, είναι από τις επιπλοκές που συναντώνται συχνά σε άτομα τα οποία μοιράζονται σύριγγες ή αναπνέουν το ναρκωτικό. Γίνεται εκτεταμένη συζήτηση σχετικά με τους κινδύνους από τις ουσίες που χρησιμοποιούνται στην αραίωση των ναρκωτικών που πωλούνται στους δρόμους, π.χ. ταλκ, απορρυπαντικές σκόνες και άλλες διαλυτικές ουσίες.
Σκοτεινός Αριθμός της Εγκληματικότητας - Παράνομη Διακίνηση Ναρκωτικών
Είναι γνωστό ότι πίσω από την παράνομη διακίνηση κρύβονται τεράστια συμφέροντα οικονομικής φύσης, εμπλέκονται ομάδες, καρτέλ ακόμη και κράτη ολόκληρα. Σύμφωνα με έρευνες οι διωκτικές αρχές είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν μόνο το 18% - 20% του συνόλου της εγκληματικότητας η οποία είναι φανερή (ληστείες, κλοπές, ανθρωποκτονίες, εγκλήματα κατά της Γενετήσιας σφαίρας). Στην περίπτωση της χρήσης και διακίνησης της Ναρκωτικών οι Εγκληματολόγοι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι επικρατεί ο «Σκοτεινός Αριθμός ». Δηλαδή κανένας δεν είναι σε θέση να προσδιορίσει τις ποσότητες που κυκλοφορούν παράνομα σ’ένα συγκεκριμένο τόπο. Πιο αναλυτικά, πόση ποσότητα Κάνναβης έχει εισαχθεί, πόση ηρωίνη, πόσες κοκαϊνη , ποια είναι η ποσότητα των XTC μεταμφεταμίνες;. Στο τέλος της διαδρομής βλέπουμε μόνο τα αποτελέσματα δηλαδή θανάτους από τα Ναρκωτικά. Σε περίπτωση εντοπισμού και συλλήψης μιας μεγάλης ποσότητας, αυτή αποτελεί ποσοστό 18-20% το οποίο δύνανται να εντοπίσουν οι Διωκτικές αρχές.( Όπως στην περιοχή μας το Τμήμα Δίωξης έχει να επιδείξει μεγάλες επιτυχίες τώρα και διαχρονικά).
Είδη Ναρκωτικών ουσιών
Κάνναβη
Η κάνναβη ή κάνναβις είναι γένος φυτών στο οποίο ταξινομούνται συνήθως τρία διακριτά είδη φυτών: Κάνναβη η ήμερη (Cannabis sativa),[1] Ινδική κάνναβη (Cannabis indica) και Κάνναβη ruderalis (Cannabis ruderalis).[2] Αυτά τα είδη είναι ενδογενή στην Κεντρική Ασία αλλά και την Ινδική υποήπειρο.[3]
Η κύρια ψυχοδραστική ουσία της κάνναβης είναι η Δ9-τετραϋδροκανναβινόλη, γνωστή ως THC.[4][5] Είναι ένα από τα 483 χημικά που είναι γνωστό ότι υπάρχουν στο φυτό κάνναβης[6] συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 84 άλλων κανναβινοειδών,[7][8] της κανναβιδιόλης (CBD), της κανναβινόλης (CBN) και της τετραϋδροκανναβιβαρίνης (THCV), μεταξύ πολλών άλλων, οι οποίες πιστεύεται ότι οδηγούν σε διαφορετικά αποτελέσματα από εκείνα της THC και μόνο.[8]
Η χρήση κάνναβης έχει βρεθεί ότι σημειώνεται ήδη από τη τρίτη χιλιετία π.Χ. τη σύγχρονη εποχή, έχει χρησιμοποιηθεί για ψυχαγωγικούς, θρησκευτικούς ή πνευματικούς, και φαρμακευτικούς σκοπούς. Τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) εκτίμησαν ότι το 2004 περίπου το 4% του παγκόσμιου ενήλικου πληθυσμού (162 εκατομμύρια άνθρωποι) κάνουν χρήση κάνναβης ετησίως και περίπου 0,6% (22,5 εκατομμύρια) την χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση.[10]
Επιστημονικές αναλύσεις έχουν εντοπίσει τουλάχιστον 6.000 ίδιες χημικές ουσίες στον καπνό μαριχουάνας, όπως υπάρχουν στον καπνό. Δημοσίευση από το ίδρυμα British Lung Foundation το 2012, με ανάγκη για περαιτέρω έρευνα προς απόδειξη και ισχύ των αποτελεσμάτων, όπως επισημαίνει το NHS (National Health Service) της Αγγλίας αναφέρει τα παρακάτω: η πίσσα από τσιγαριλίκια κάνναβης περιέχει 50% περισσότερες τοξίνες που προκαλούν καρκίνο από τα τσιγάρα που κατασκευάζονται από καπνό. Μόνο 3 τσιγαριλίκια κάνναβης μπορεί να προκαλέσουν την ίδια βλάβη στους πνεύμονες όπως ένα ολόκληρο πακέτο των 20 τσιγάρων.
Το 81% των χρηστών ηρωίνης έχουν ξεκινήσει από την κάνναβη.
Σύμφωνα με μελέτη του 2024, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of the American Heart Association, η καθημερινή κατανάλωση της κάνναβης μπορεί να προκαλέσει καρδιοαγγειακά προβλήματα και αύξηση του κινδύνου εμφάνισης στεφανιαίας καρδιακής νόσου ή εγκεφαλικού επεισοδίου.
Στην Ελλάδα
Το ΚΕΘΕΑ υπολογίζει ότι περίπου οι 13 στους 100 μαθητές έχουν κάνει χρήση κάνναβης, με το ποσοστό αυτό ωστόσο να πρόκειται για μέσο όρο και να μην αποτελεί κανόνα για κάθε περιοχή ή είδος σχολείου (π.χ. δημόσια-ιδιωτικά).
Οπιοειδή- Ηρωίνη
Παράγεται από το όπιο είναι εξαιρετικά εθιστική, προκαλεί έντονη εξάρτηση ονομάζεται πρέζα και παραμύθα. Χρήστες ηρωίνης που βρίσκονταν «down» κάτω, έπαιρναν κοκαΐνη για να «ανέβουν»
Μορφίνη
Προκαλεί εξάρτηση ενώ χρησιμοποιείται και στην αναισθησιολογία.
Κοκαΐνη παράγεται από τα φύλλα της Κόκας στη Λατινική Αμερική και διατίθεται στη Ευρώπη σε κύκλους καθόσον η τιμή είναι ακριβή. Προκαλεί ισχυρή ψυχολογικά εξάρτηση.
Πατέρας χρήστης αφού είχε κάνει χρήση ηρωίνης στη συνέχεια κοκαΐνη για να συνέλθει μας είπε : «πάρτε με στην παραλία έχω τρελαθεί φοβάμαι μη σκοτώσω το παιδί μου».
Συνθετικές Ουσίες
ΧΤC, Κρακ, Αμφεταμίνες, Μεταμφεταμίνες, είναι διεγερτικές ουσίες προκαλούν έντονη επιθετικότητα, Ναρκωτικά του Βιασμού Date rape
L.S.D. απώλεια ,χρόνου, χρώματος , χώρου (έχουν σημειωθεί θάνατοι από την επιθετική διάθεση και πτώσεις από τα μπαλκόνια σε δήθεν άδειες πισίνες).
Νέα Ουσίες Κάθε χρόνο εκτιμάται ότι κυκλοφορούν στο «παράνομο» Διαδίκτυο περισσότερες από 20 ουσίες Ναρκωτικές για τις οποίες λαμβάνεται γνώση μόνο 4 η 5
ΜΕΦΕΔΡΟΝΗ
SPICE
H Μεφεδρόνη είναι συνθετική Ψυχότροπη ουσία διεγερτική του κεντρικού νευρικού συστήματος (Κ.Ν.Σ.).
Κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο με ονομασίες και μορφές:Miaow, 4-MMC,Meph, Topcat. Εμφανίστηκε το 2008 και έχει μεγάλη απήχηση στους νέους. Υπάρχει αναφορά χρήσης από 12 χρονα παιδιά.
Η Μεφεδρόνη διαφημίζεται ως: άλατα για το μπάνιο, λιπάσματα για φυτά με την επισήμανση δήθεν… να μη καταναλώνεται από ανθρώπους.
Προκαλούν σημαντικές βλάβες στον εγκέφαλο ενώ έχουν αναφερθεί θάνατοι στο εξωτερικό.
Η ουσία Naphyrone είναι γνωστή ως O-2482 NRG-1, και ως naphthylpyrovalerone.
Προέρχεται από τη ναρκωτική ουσία pyrovalerone η οποία έχει τριπλή δράση και προκαλεί διέγερση.
Θεραπεία
Οι Θεραπυτικές Κοινότητες Theraputy Comunities ξεκίνησαν το 1987 από τον πρωργάτη Αμερικανό Dav Diets τον οποίον γνώρισε ο υπογράφων σε σεμινάριο στην Αθήνα
Στο ΚΕΘΕΑ βλέπουν την εξάρτηση ως σύμπτωμα βαθύτερων προβλημάτων και υποστηρίζουμε κάθε άνθρωπο ολοκληρωμένα. Για αυτό και η θεραπεία αρχίζει, αλλά δεν τελειώνει με τη διακοπή της χρήσης. Η θεραπεία δεν είναι ένα μεμονωμένο επεισόδιο, αλλά μια μακρά διαδικασία βαθιάς προσωπικής αλλαγής, μέσα από την οποία μπορεί κανείς να αποκτήσει επίγνωση και να τροποποιήσει μοτίβα σκέψης, μορφές συμπεριφοράς, συναισθηματικές αντιδράσεις, αξίες και αντιλήψεις που τον οδηγούν στη χρήση ή συνδέονται με αυτήν. Τελικός στόχος είναι το χτίσιμο ενός νέου τρόπου ζωής, μακριά από ουσίες, ώστε να ξαναγίνει ο άνθρωπος λειτουργικός και παραγωγικός στην οικογένεια, τη δουλειά και την κοινωνία.
Η βασική θεραπευτική προσέγγιση που εφαρμόζει το ΚΕΘΕΑ είναι η ψυχοκοινωνική προσέγγιση των θεραπευτικών κοινοτήτων, ένα από το πιο σημαντικά μοντέλα διεθνώς για την επίτευξη της απεξάρτησης και την επανένταξη στην κοινωνία.
Τα μέλη των θεραπευτικών κοινοτήτων δεν είναι «ασθενείς» που υποβάλλονται παθητικά σε θεραπεία υπό την επίβλεψη «ειδικών». Συμμετέχουν εθελούσια σε ένα δομημένο και ασφαλές περιβάλλον αυτοβοήθειας και αλληλοβοήθειας. Εκεί τους προσφέρονται συνεχείς ευκαιρίες και στήριξη, ώστε να αντιμετωπίσουν τις ρίζες της εξάρτησής τους, να αναλάβουν σταδιακά την ευθύνη για τη ζωή τους και να ανακτήσουν τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους. Οι θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ δεν χορηγούν φαρμακευτικές ή υποκατάστατες ουσίες για την αντιμετώπιση της εξάρτησης.
Η ναλοξόνη
Η ναλοξόνη είναι η ουσία που μπορεί κυριολεκτικά να αντιστρέψει τις επιδράσεις που έχει ένα οπιοειδές (όπως η ηρωίνη) στον οργανισμό και χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις υπερβολικής δόσης αυτού με σκοπό να επαναφέρει στην ζωή τον άνθρωπο σε κίνδυνο.
Χρησιμοποιείται συνήθως για να αντιμετωπιστεί η αναπνευστική ανεπάρκεια που προκαλείται από την υπερδοσολογία οπιοειδών. Επίσης, μπορεί να συνδυαστεί σε ένα χάπι με οπιοειδές ώστε να μειωθούν οι παρενέργειες της υπερδοσολογίας. Όταν χορηγείται ενδοφλέβια, η δράση της αρχίζει εντός δύο λεπτών, ενώ σε ενδομυϊκή χορήγηση εντός πέντε λεπτών. Μια άλλη οδός χορήγησης είναι η χορήγηση με σπρέι στη μύτη. Η δράση της ναλοξόνης διαρκεί περίπου μισή με μία ώρα. Απαιτούνται πολλαπλές δόσεις, καθώς η διάρκεια δράσης των περισσότερων οπιοειδών είναι μεγαλύτερη από αυτή της ναλοξόνης.
Η χορήγηση σε άτομα με εθισμό σε οπιοειδή μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα στέρησης, όπως ανησυχία, ναυτία, εμετούς, ταχυκαρδία και εφίδρωση. Για την αποφυγή του στερητικού συνδρόμου, μπορούν να δοθούν μικρές δόσεις κάθε λίγα λεπτά μέχρι να επιτευχθεί η επιθυμητή δράση. Η ναλοξόνη είναι μη εκλεκτικός ανταγωνιστής των υποδοχέων των οπιοειδών και δρα αναστρέφοντας την καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος και του αναπνευστικού συστήματος που προκαλούν τα οπιοειδή.
Πρόληψη
Η έννοια της πρόληψης αναφέρεται στο σύνολο των μέτρων πριν από την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς. Η πρόληψη της ουσιοεξάρτησης αφορά την αντιμετώπιση των παραγόντων που κάνουν ευάλωτο το άτομο και την ενίσχυση των παραγόντων που το ενδυναμώνουν και το προστατεύουν, συμβάλλοντας στην αποφυγή ή στην αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών και της εμφάνισης της εξάρτησης.
Οι παρεμβάσεις πρόληψης ποικίλουν και απευθύνονται στην κοινότητα (περιβαλλοντική και καθολική πρόληψη), καθώς και σε ευάλωτες ομάδες (επικεντρωμένη πρόληψη) και άτομα (ενδεδειγμένη πρόληψη). Η πρόκληση για την πρόληψη είναι να υλοποιούνται οι κατάλληλες παρεμβάσεις για κάθε ομάδα-στόχος και σε κάθε πλαίσιο (σχολείο, οικογένεια, κοινότητα), οι οποίες να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και να καλύπτουν σε ικανοποιητικό βαθμό τον πληθυσμό. Η πρόληψη στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 75 Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και της Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας που λειτουργούν στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς. Παρεμβάσεις πρόληψης για τη της χρήσης ουσιών υλοποιούνται επίσης από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, στο πλαίσιο της υλοποίησης των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας σε σχολεία της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Επιπλέον, παρεμβάσεις πρόληψης πραγματοποιούν και άλλοι κυβερνητικοί ή μη κυβερνητικοί φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ. Στους φορείς αυτούς συμπεριλαμβάνονται το ΚΕΘΕΑ (Δίκτυο Υπηρεσιών Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης), η Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ / ΨΝΑ, το Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων / ΨΝΘ, η Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής και το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας.
Ακολουθούν στοιχεία ερευνών του ΕΚΤΕΠΝ 2023
Εθνικού Κέντρου τεκμηρίωσης και πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά
Ναρκωτικά και Παραβατικότητα
( περιέχονται στη Διδακτορική Διατριβή του Δρα Βλάσση Ναπολέοντα )
Ετήσιες Εκθέσεις ΕΚΤΕΠΝ
Μια από τις πλέον σημαντικές έρευνες για τη μελέτη του φαινομένου των ναρκωτικών στη χώρα μας διενεργείται από το ΕΚΤΕΠΝ σε ετήσια βάση.
α) Επιδημιολογική έρευνα έτους 2001[1]
Από τα ευρήματα προέκυψαν τα ακόλουθα στοιχεία: Μεταξύ 1984-1998 παρατηρήθηκε αύξηση των νεαρών χρηστών κάνναβης. Το 40% των ανηλίκων θεωρούν πως η χρήση κάνναβης είναι ακίνδυνη ή ελαφρά επικίνδυνη.
Σύμφωνα με στοιχεία έρευνας του 1998 διαπιστώθηκε ότι: Το 3,4% των εφήβων ηλικίας 12-17 ετών είχαν ή εξακολουθούν να έχουν επαφή με κάποιες ουσίες. Το 81% των εφήβων που έχουν δοκιμάσει ουσίες, προτιμούν την κάνναβη και ακολουθούν τα εισπνεόμενα. Όσο αυξάνει η ηλικία αυξάνει και η χρήση. Το 21% των εφήβων δήλωσε ότι έχουν κάνει χρήση μια φορά στη ζωή τους. Το 43,2% των εφήβων θεωρεί πως οι χρήστες κάνναβης πάσχουν από ψυχολογικά προβλήματα.
β) Έρευνα του ΕΠΙΨΥ [2] το 2002
Το ΕΠΙΨΥ πραγματοποίησε το 2002 πανελλήνια έρευνα για τη «Συμπεριφορά υγείας των μαθητών». Η έρευνα επαναλαμβάνεται κάθε 4ετία στο πλαίσιο του H.B.S.C. (Health Behavior in School-Aged), Διεθνούς ερευνητικού Προγράμματος του Π.Ο.Υ., με σκοπό την πληρέστερη κατανόηση της συμπεριφοράς των μαθητών σε θέματα που αφορούν την οικογένεια, το σχολείο, τις παρέες και τη χρήση ουσιών. Η έρευνα διενεργήθηκε σε δείγμα 3.884 μαθητών ΣΤ΄ Δημοτικού και Γυμνασίου (11,5 ετών έως 15,5 ετών).
Από τα στοιχεία της έρευνας προέκυψε ότι:
-Το 11% των μαθητών έχει δοκιμάσει κάποια ουσία.
-Σε σχέση με το φύλο τα αγόρια εμφανίζουν διπλάσιο ποσοστό εμπειρίας με κάποια ουσία (15,2% τα αγόρια και 7,1% ) τα κορίτσια.
-Το 27,2% των χρηστών, έχει πειραματιστεί και με άλλη ουσία.
-Η πλέον διαδεδομένη ουσία είναι τα εισπνεόμενα (κόλες glue, διαλύτες, ακετόνη, νέφτι) με ποσοστό 6,4% και ακολουθεί η κάνναβη με ποσοστό 5,2%.
-Η ηλικία έναρξης της χρήσης έγινε μετά την συμπλήρωση του 12ου έτους, όπως και στο κάπνισμα.
-Το «έκσταση» (X.T.C.) έχει χρησιμοποιηθεί από το 1,7%.
γ ) Έρευνα στα πλαίσια του ESPAD [3] το 2003
Το ΕΠΙΨΥ στα πλαίσιο του ESPAD (The European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs), (Πανευρωπαϊκή Έρευνα) πραγματοποίησε έρευνα σε δείγμα 4.909 μαθητών για το 1999 και 3.775 μαθητών το 2003, ηλικίας 16-17 ετών.
Από τα στοιχεία της έρευνας προέκυψαν τα εξής στοιχεία:
-Το 2003 το 14,9% των μαθητών ανέφερε ότι έχει κάνει χρήση κάποιας ουσίας.
-Μεταξύ των δύο φύλων, διπλάσιο και πλέον ποσοστό των αγοριών (20,9%), έναντι ποσοστού 9,3% των κοριτσιών, δηλώνει εμπειρία στη χρήση παράνομων ουσιών το 2003. -Μεταξύ του1999 και του 2003 παρατηρείται αύξηση του ποσοστού επικράτησης της χρήσης ουσιών από 13,3% το 1999 σε 14,9% το 2003.
-Το 14% δηλώνει ότι έχει κάνει τουλάχιστον μια φορά χρήση κάνναβης. Παρουσιάζονται αυξητικές τάσεις το 2003 με το 1999 σε σχέση με τη χρήση κοκαΐνης κατά 15%, L.S.D., 9,5% και «έκσταση» 8,7%.
Σημαντικά είναι τα ευρήματα συγκριτικής εξέτασης των στοιχείων ΕΚΤΕΠΝ με τα στοιχεία της H.B.S.C. σε Πανευρωπαϊκό επίπεδο. Όσον αφορά τη χρήση κάνναβης, το ποσοστό επικράτησης των Ελλήνων μαθητών τοποθετείται σημαντικά κάτω από το Διεθνή Μέσο Όρο. Ο Δ.Μ.Ο. κινείται στο 22,8%, ενώ για τους Έλληνες μαθητές το ποσοστό είναι της τάξης του 5,2%.
δ) Έρευνα του ΕΠΙΨΥ [4] το 2004
Το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ.) διενήργησε πανελλήνια έρευνα με χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ, στην οποία συμμετείχαν 8.457 έφηβοι μαθητές, ηλικίας 14-17 ετών, και η οποία αποτελεί επανάληψη έρευνας του 1984, σε δείγμα 10.814 μαθητών και του 1993 σε δείγμα 10.543 μαθητών καθώς και του 1998 σε δείγμα 8.557 μαθητών.
ι. Όσον αφορά το κάπνισμα, προέκυψε ότι το 54% των μαθητών έχει καπνίσει μια φορά το 2003. Το 28,7% καπνίζει μισό πακέτο την ημέρα.
ιι. Όσον αφορά τη χρήση ουσιών το 13,4% το 2003 κάνει χρήση εισπνεόμενων. Το 3,9% κάνει χρήση ηρεμιστικών χαπιών χωρίς συνταγή. Ένας στους δέκα έκανε χρήση, έστω και μια φορά, κάποιας ουσίας, ενώ στην ηλικία των 17 ετών το ποσοστό αυξήθηκε στο 19,8%. Η κάνναβη είναι η πιο διαδεδομένη ουσία σε ποσοστό 9,5%, και ακολουθεί το έκσταση με ποσοστό 2%.
ιιι. Από τη διαχρονική μελέτη των στοιχείων προέκυψε ότι: Την περίοδο 1984-1998 ενώ αρχικά φαίνεται μια αύξηση, το διάστημα 1998-2003 παρατηρείται ύφεση. Τα αγόρια εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με τα κορίτσια. Σε σύγκριση με άλλες χώρες, οι Έλληνες μαθητές εμφανίζουν χαμηλότερο ποσοστό και από το Μ.Ο. Αντίθετα, το ποσοστό των μαθητών που αποκτούν χρήση εισπνεομένων είναι μεγαλύτερο από το Μ. Ο. διεθνώς σε ποσοστό 15% έναντι 10% του Μ. Ο.
ε) Έρευνα ΕΚΤΕΠΝ[5] 2005
Στην έρευνα παρατίθενται πολύ σημαντικά στοιχεία από μακροχρόνιες έρευνες:
ι. Από στοιχεία ερευνών του ΕΠΙΨΥ για την εικοσαετία 1984-2003 προκύπτει ότι το φαινόμενο της χρήσης ουσιών παρουσίασε αρχικά μικρή αύξηση από το 1984 (4,9%) μέχρι το 1993 (5,3%) και ακολούθως τριπλασιάστηκε μέχρι το 1998 (σε 15,2%). Ωστόσο, κατά το διάστημα από 1998-2003 η χρήση ουσιών εμφανίζει τάσεις μείωσης από 15,2% στο 10%.
ιι. Οι χρήστες κάνναβης από το 1984 έως το 1998 τριπλασιάστηκαν (από 3,8% σε 12,5% το 1998).
ιιι. Σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο η Ελλάδα τοποθετείται μεταξύ των χωρών με το χαμηλότερο ποσοστό στην επικράτηση της χρήσης. Οι χώρες με το υψηλότερο ποσοστό χρήσης είναι: η Τσεχία, η Ελβετία, η Ιρλανδία, οι Η.Π.Α., όπου το 1/3 έχει κάνει χρήση.
ιν. Ο αριθμός των νεαρών χρηστών κάτω των 20ετών που έχουν πεθάνει από χρήση ουσιών το 2005 ανήλθε σε 14, σε ποσοστό 4,9%.
ν.Η κάνναβη είναι η πλέον διανεμόμενη ουσία σε ποσοστό 19,8% στους έφηβους ηλικίας 17-18 ετών.
νι.Η χρήση ουσιών είναι διπλάσια στην Αθήνα (12,8%) και στη Θεσσαλονίκη (12,6%) σε σχέση με άλλες πόλεις άνω των 10.000 κατοίκων (ποσοστό 8,2%) και με ημιαστικές ημιαγροτικές περιοχές με ποσοστό 6,7%.
στ) Από μελέτη στοιχείων του Δ.Π.Α[6]. σε 3.556 μαθητές προέκυψε ότι το 6,3% των μαθητών έχει κάνει χρήση ουσιών, συγκεκριμένα το 12,6% των μαθητών Τεχνικών Λυκείων και το 6,8% των μαθητών Γενικών Λυκείων. Ενώ ποσοστό 9,1% ανέφερε ότι φίλοι τους πρότειναν να δοκιμάσουν ουσίες.
ζ) Έρευνα στις «συμμορίες ανηλίκων» και στη χρήση ουσιών
Σύμφωνα με στοιχεία της έρευνας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που διενεργήθηκε το 2003 σε δείγμα 355 δραστών και 317 αδικημάτων υπό την εποπτεία του Κουράκη[7] και με συμμετοχή των Π. Ζάγουρα και Μ. Γαλανού, διαπιστώθηκε ότι:Σε ποσοστό 41,2% οι ομάδες ανηλίκων αποτελούνται από δύο νεαρά άτομα.
Σε ποσοστό 45,9%, ο ανήλικος δράστης διαπράττει μόνος του παραβατικές πράξεις.
Σε ποσοστό 91,8%, οι παραβατικές ομάδες έχουν μέλη ίδιας εθνικότητας.
Το 46,2% των μελών των ομάδων είναι αλλοδαποί (κυρίως Αλβανοί) και το 53,8% Έλληνες.
Το 87,9% ήταν αγόρια.
-Οι παραβατικές ομάδες στην Ελλάδα έχουν περιστασιακό χαρακτήρα και εκδηλώνουν συμπεριφορές στο πλαίσιο αθλητικών συναντήσεων ή για απόκτηση χρημάτων για να «αγοράσουν τη δόση τους» ή διαπράττουν βανδαλισμούς στα σχολεία.
η) Έρευνες αυτοομολογούμενης εγκληματικότητας
α)Το Εργαστήριο Εγκληματολογίας και Δικαστικής Ψυχιατρικής του Τμήματος Νομικής Θράκης [8], υπό την εποπτεία της Μπεζέ, διενήργησε έρευνα (1980) σε σχολεία της Αθήνας, της Καλαμάτας, της Κέρκυρας, της Χαλκίδας, της Θεσσαλονίκης, της Κρήτης, της Κατερίνης και των Γιαννιτσών, σε δείγμα μαθητών ηλικίας 14-15 και 16-17 ετών (αγόρια – κορίτσια).
Από τα ευρήματα προέκυψαν τα ακόλουθα στοιχεία:Η προσφορά κάνναβης και λήψη χαπιών είναι πιο διαδεδομένη στην Αθήνα και την Καλαμάτα. Η χρήση ναρκωτικών εμφανίζεται μεγαλύτερη στη Θεσσαλονίκη παρά στην Αθήνα. iii) Σημειώνονται περισσότερες κλοπές στην Αθήνα. Όσον αφορά τις αξίες νέων: το 49,7% των αγοριών και το 40,2% των κοριτσιών θεωρούν ως το μεγαλύτερο πρόβλημα την ανεργία. Το χρήμα αποτελεί αναγκαίο μέσο επιτυχίας.
Το τρίπτυχο της νεανικής παραβατικότητας (βία – κλοπή – ναρκωτικά) στην πραγματικότητα κρύβει την επιλογή και τις αξίες των «μεγάλων» (λατρεία σώματος, αναζήτηση χρήματος, φυγή στην περιπέτεια)[9].
Το παιδί θύμα μετατρέπεται σε παιδί θύτη, πράγμα το οποίο αυξάνει τις ευθύνες των ενηλίκων και της κοινωνίας.
β) Η πρώτη έρευνα στην ιστορία της κυπριακής εκπαίδευσης διενεργήθηκε το έτος 2000 και είχε ως στοχοθεσία την καταγραφή και αποτύπωση της νεανικής παραβατικότητας μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 1327 μαθητές (585 αγόρια και 742 κορίτσια) δημόσιων σχολείων που φοιτούσαν τη σχολική χρονιά 1999-2000 στη Β και Γ γυμνασίου και στην Α και Β λυκείου. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της έρευνας χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο αυτοομολογούμενης παραβατικότητας βασισμένο σε σχετικό όργανο συλλογής δεδομένων που κατήρτισε η Μπεζέ [10]. Από τη μελέτη των βασικών στοιχείων της έρευνας προέκυψαν τα ακόλουθα:
ποσοστό 22,5% των μαθητών του δείγματος κάνουν χρήση τσιγάρου στους χώρους του σχολείου.
ποσοστό 8,2% του πληθυσμού του δείγματος κάνουν χρήση χαπιών και άλλων ναρκωτικών ουσιών για να βρεθούν σε κατάσταση ευφορίας.
ποσοστό 3,5% των μαθητών κάνουν χρήση ηρεμιστικών χαπιών μέσα στο σχολείο ή κατά τις νυχτερινές εξόδους (2,9%).
Η κατανάλωση ηρεμιστικών γίνεται κυρίως από τα κορίτσια.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
[1] Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία (Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν). (2002). Ετήσια έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την κατάσταση των Ναρκωτικών στην Ελλάδα το 2001.Ερευνητικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Μ. Τερζίδου. (Υπεύθυνη). Αθήνα.
[2] ΕΚΤΕΠΝ. (2003). Ετήσια έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την κατάσταση των Ναρκωτικών και του αλκοόλ στην Ελλάδα το 2002.Ερευνητικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Μ. Τερζίδου. (Υπεύθυνη). Αθήνα.
[3] ΕΚΤΕΠΝ. (2004). Ετήσια έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την κατάσταση των Ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών ποτών στην Ελλάδα. Ερευνητικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Μ. Τερζίδου. Κ. Κοντογεωργίου. (Επιμ.). Αθήνα.
[4] ΕΚΤΕΠΝ. (2004). Ετήσια έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την κατάσταση των Ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών ποτών στην Ελλάδα. 2005. ΕΠΙΨΥ. Α.Φωτίου, Μ. Σπυροπούλου & Μ. Τερζίδου Μ . Τερζίδου. (Επιμ.). Αθήνα.
[5] ΕΚΤΕΠΝ. (2006). Ετήσια έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την κατάσταση των Ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα. ΕΠΙΨΥ. Κ. Στεφανής (Δ/ντης). Α.Φωτίου, Μ.Σπυροπούλου, Μ.Τερζίδου &Α.Κοκέβη. (Επιμ.). Αθήνα.
[6] Δ/νση Προστασίας Ανηλίκων. βλ. Νόβα-Καλτσούνη,Χ.(2005).οπ.π.σ.36.
[7] βλ.Κουράκη,Ν.(2004).οπ.π.σ.187.
[8] Πανούσης,Γ,(1991).Εγκληματολογικές έρευνες. Αθήνα-Κομοτηνή:Σάκκουλας.σσ.79-92.
[9] Πανούσης, Γ, (1995). Αυτοομολογούμενη Εγκληματικότητα ανηλίκων: Άλλη ανάγνωση των δεδομένων μιας έρευνας. Στο: Το μήνυμα στην Εγκληματολογία (άρθρο 1994). Αθήνα-Κομοτηνή: Σάκκουλας.σσ.419-420.
[10] Βλ. Παπαδόπουλο, Μ. κ.α.(2002).Στο Μ. Κόκκινος (Επιμ.). οπ.π.σσ.176-189.
