Της Τόνιας Τσαμούρη *
Καθώς βρίσκομαι στον ακούσια εκούσιο εγκλεισμό μου, έχω την «πολυτέλεια» να διαθέτω τον χρόνο μου σε ό,τι και όπως επιλέγω. Από την αρχή αυτής της ιδιόμορφης κατάστασης που βιώνουμε, επιδόθηκα σε σύντομες ανασκοπήσεις στιγμών που πέρασαν. Αρχικά, με έναν υποσυνείδητα αθέλητο τρόπο, στη συνέχεια όμως πολύ συνειδητά. Η μνήμη μου λειτούργησε επιλεκτικά εστιάζοντας σε ευτυχισμένες, χαρούμενες, ενδεχομένως και ανιαρές στιγμές του παρελθόντος μου. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Γάλλο φαινομενολόγο φιλόσοφο, Maurice Merleau-Ponty, «η συνείδηση [είναι αυτή που] αναπτύσσει ή συνθέτει τον χρόνο»1.
Έτσι, η δική μου συνείδηση επιλέγει, κατά τη διάρκεια αυτής της απομόνωσης, να ανασύρει από το παρελθόν διαφορετικές αναμνήσεις, αποκλείοντας τις δυσάρεστες. Με αυτό τον τρόπο, το μυαλό μου προσπάθησε, από την πρώτη μέρα της παραμονής μου στο σπίτι, να αντλήσει κουράγιο ή να διασκεδάσει την περίεργη Άνοιξη που επρόκειτο να υποδεχθούμε φέτος. Ανάμεσα στις αναμνήσεις μου αυτές, περιλαμβάνονται η γέννηση της κόρης μου -η πιο ευτυχισμένη Άνοιξη της ζωής μου-, οι οικογενειακές συναθροίσεις γύρω από Πασχαλιάτικα τραπέζια, η πολυαγαπημένη μου γιαγιά Καλυψώ που έχει «φύγει», οι μυρωδιές των δέντρων στο κέντρο της Αθήνας την Μεγαλοβδομάδα, ακόμα και η πενταήμερη σχολική εκδρομή μου με αγαπημένους συμμαθητές, τότε, και φίλους, πλέον.
Τον πρώτο καιρό, οποιαδήποτε μνήμη από το χαρούμενο παρελθόν μου μού δημιουργούσε μια τρομερή αμηχανία, καθώς αναβίωνα περασμένες ευτυχισμένες στιγμές, ούσα στην ιδιότυπη απομόνωσή μου, σαν ηρωίδα του Προυστ. Αργότερα όμως, οι αναμνήσεις μου άρχισαν να παίρνουν την θέση τους μέσα στο μυαλό και την ψυχή μου. Και έτσι, σταδιακά, ένιωσα την επιθυμία να τις μοιραστώ με τους ανθρώπους με τους οποίους τις είχα δημιουργήσει. Άρχισα λοιπόν να συζητώ με φίλους, συγγενείς και αγαπημένους ανθρώπους για να συνειδητοποιήσω ότι, μολονότι νομίζουμε ότι μοιραζόμαστε τον χρόνο μας με άλλους, κατ’ ουσίαν είμαστε μόνοι μας. Ή μάλλον, αυτό που μας ανήκει είναι ο προσωπικός μας χρόνος, συνεπώς και οι αναμνήσεις μας. Αυτό συμβαίνει επειδή ο καθένας κρατάει και ανακαλεί με διαφορετικό τρόπο ό,τι ανήκει στην μνήμη του, αφού η συνείδηση εκάστου είναι αυτή που ενεργοποιείται στη διαδικασία της μνήμης. Συνεπώς, οποιαδήποτε προσπάθεια κοινής ανάμνησης μάς οδηγεί στην δημιουργία μιας νέας βιωμένης μνήμης στον παρόντα πλέον χρόνο. Σε καμία περίπτωση όμως επιτυγχάνεται οποιαδήποτε αναβίωση του παρελθόντος, καθώς προσπαθούμε να ανακαλέσουμε τις αναμνήσεις μας μαζί με άλλους ανθρώπους.
Ο L.P. Hartley στο μυθιστόρημά του με τίτλο The Go-Between, γράφει, «το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα: εκεί τα κάνουν όλα διαφορετικά»2 (7). Σε αυτή την χώρα λοιπόν προσπαθώ να επιστρέψω το τελευταίο διάστημα, αλλά είναι εξαιρετικά δυσπρόσιτη. Άνθρωποι με τους οποίους συζητώ έχουν διαφορετική ή και ελάχιστη μνήμη από στιγμές που μοιραστήκαμε. Και είναι απολύτως λογικό, αφού ο προσωπικός μας χρόνος προκύπτει από την εντελώς προσωπική μας σχέση, εν γένει, με τον χρόνο.
Αναγκαστικά επομένως, στρέφω τη ματιά μου στο μέλλον, αφού το παρελθόν μοιάζει απρόσιτο και γαλήνιο, πλέον, εκεί που βρίσκεται. Αυτή τη στιγμή βέβαια, το μέλλον μού φαίνεται υπερβολικά ξένο και απρόβλεπτο και, κατ’ επέκταση, αρκετά τρομακτικό. Σύμφωνα με την φαινομενολογία, «αυτό που είναι παρελθόν ή παρόν για εμένα, είναι παρόν για τον κόσμο ολόκληρο»3. Όσο αποκομμένο δηλαδή και αν φαντάζει αυτή τη στιγμή το «μετά» που μας περιμένει από το «πριν» που ζήσαμε, στην ουσία δεν ισχύει. Πάντα το παρελθόν συνδέεται με το μέλλον. Αυτή τη στιγμή άλλωστε βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο, τόσο προσωπικά για τον καθένα μας, όσο και συλλογικά για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Εξαρτάται απόλυτα επομένως από εμάς, ως κοινωνία και ως άτομα, πώς θα πορευτούμε στο μέλλον. Αρκεί να αναλογιστούμε όσα ζήσαμε, καταλάβαμε και μάθαμε στο παρελθόν. Τί βιώσαμε στο παρελθόν και ποιοι ήταν δίπλα μας; Αξιοποιήσαμε τον χρόνο που είχαμε στη διάθεσή μας έως τώρα και τι θέλουμε/ελπίζουμε/προσδοκούμε για το μέλλον;
Τα ερωτήματα αυτά και άλλα ανάλογα νομίζω ότι θα έπρεπε να τεθούν και να προσπαθήσουμε να απαντηθούν όχι μόνον σε προσωπικό, αλλά και σε ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Μόνον τότε το μέλλον θα πάψει να μοιάζει τρομακτικό. Άλλωστε, η ιστορία των κοινωνιών προκύπτει από τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων.
1 Merleau-Ponty, Phenomenology of Perception 481
2 L.P. Hartley, The Go Between 7.
* Η Τόνια Τσαμούρη είναι Θεατρολόγος, Κριτικός Θεάτρου και Δρ. Φιλοσοφίας του Α.Π.Θ.
Πηγή:https://www.fractalart.gr
