π. Γεώργιος Δημητρόπουλος, Εφημέριος Ι. Ν. Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου Γομοστού Υπ. Μ.Α. Θεολογίας
Φωτό: Ραφαήλ Γεωργιάδης
Ζούμε δυστυχώς έναν πρωτόγνωρο ιδιότυπο «πόλεμο» από την σύγχρονη λοιμική νόσο (Covid-19), σε παγκόσμιο επίπεδο. Βιώνουμε πρωτοφανή και συγκλονιστικά γεγονότα. Καθημερινά παρακολουθούμε από τα ΜΜΕ εκατοντάδες θανάτους παγκοσμίως, με τις μελλοντικές επιστημονικές προβλέψεις να είναι δυσοίωνες ή, στην καλύτερη περίπτωση, συγκρατημένα αισιόδοξες. Έτσι, διακατέχουν τις ψυχές των ανθρώπων δυνατά συναισθήματα, φόβου, αγωνίας, θλίψης, απογοήτευσης, μελλοντικής ανασφάλειας κ.ά. Έχει δηλαδή δημιουργηθεί στις ψυχές των ανθρώπων μία σύγχυση. Και, γνωρίζουμε από την Ορθόδοξη Παράδοση, πως σύγχυση στη καρδιά του ανθρώπου δημιουργεί μονάχα ο πονηρός, αντίθετα, το Πνεύμα το Άγιο δημιουργεί ανάπαυση και γαλήνη στη καρδιά. Επομένως, είναι προφανές ότι πρόκειται για έναν φοβερό πειρασμό και μία άνευ προηγουμένου δοκιμασία σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν απογοητευόμαστε βέβαια ποτέ, αλλά κρατούμε με όλες τις ψυχικές δυνάμεις μας την πίστη (εμπιστοσύνη) μας στον Θεό, ο Οποίος κρατά στα χέρια Του την ζωή μας ολόκληρη. Αφού, γνωρίζουμε άλλωστε, πως ο αγαθός Θεός ενδιαφέρεται για τα πετεινά του ουρανού, πόσο μάλλον για τον άνθρωπο, που έχει ανεκτίμητη αξία η ψυχή και η ζωή του (πρβλ. Ματθ. 6, 26). Από την άλλη μεριά όμως, από πνευματικής επόψεως, η ασθένεια και η θλίψη είναι το κατεξοχήν φάρμακο της Πρόνοιας του Θεού, να φέρει τον άνθρωπο κοντά Του και να αυξήσει την αρετή του. Επιτρέπει ο Θεός μία δοκιμασία στη ζωή του ανθρώπου προς πνευματική ωφέλεια, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Επομένως, η πίστη στην Πρόνοια του Θεού αποβάλλει την ολιγοπιστία και πλημυρίζει την ανθρώπινη ψυχή με μία ανεκλάλητη και ανεξήγητη ελπίδα και χαρά, μπροστά σ’ ένα υποτιθέμενο ζοφερό και απροσδιόριστο (κοινωνικό, εκκλησιαστικό κ.ά.) μέλλον. Με άλλα λόγια, διαμέσου της πίστης και της προσευχής, ο πόνος της ζωής μας γίνεται ζωντανή συνομιλία με τον Θεό και αλλάζει προσανατολισμό και προοπτική.
Σε ψυχολογικό επίπεδο, ο άνθρωπος σκέφτεται τις ψυχολογικές επιπτώσεις της εξάπλωσης του κορωνοϊού. Είναι πολύ σημαντικό στη φάση που βρισκόμαστε, να τηρούμε τους κανόνες υγιεινής και να είμαστε υποστηρικτικοί όχι μόνο στους ανθρώπους που είναι άρρωστοι, αλλά και σ’ αυτούς που έχουν άγχος. Άλλωστε, ο πανικός είναι κακός σύμβουλος και δεν μας οδηγεί σε σωστές αποφάσεις. Η κρίση είναι μια παροδική κατάσταση η οποία αποσταθεροποιεί το άτομο, το οποίο έρχεται αντιμέτωπο με μια απειλητική περίσταση, που την αντιλαμβάνεται ως σημαντική. Επιπλέον, εκείνη τουλάχιστον τη στιγμή που συμβαίνει, δεν μπορεί ούτε να την αποφύγει ούτε να την επιλύσει με τις συνήθεις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων που διαθέτει (Caplan, 1964). Συνήθως, πρόκειται για μια συναισθηματικά απειλητική κατάσταση που συνδέεται με αλλαγές στις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες ζει. Στην περίπτωση της ολοένα και αυξανόμενης εξάπλωσης του κορονοϊού, αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση κρίσης, η οποία προκαλεί αναστάτωση, άγχος, αποδιοργάνωση και εσωτερική ένταση. Ωστόσο, ο καθηγητής Ψυχολογίας Baruch Fischhoff (Carnegie Mellon University USA) αναφέρει, ότι υπάρχει αυξημένο άγχος από το ένα μέρος, αλλά από το άλλο σε περιόδους κρίσεις, όπως είναι η συγκεκριμένη, οι άνθρωποι τείνουν να μαζεύονται μαζί και να υποστηρίζει ο ένας τον άλλον (βλ. Κ. Μέγαρη, 9/03/2020). Εκτός από την σωματική κόπωση, οι γιατροί δέχονται επίσης και μεγάλη ψυχολογική πίεση με αρνητικό συναισθηματικό αντίκτυπο, που ίσως να επηρεάζει την ομαλή λειτουργία τους στο Νοσοκομείο. Υπάρχουν επομένως και ψυχολογικές επιπτώσεις στο νοσηλευτικό προσωπικό, τις οποίες καλούνται να διαχειριστούν μέσα στο βαρύ κλίμα της πανδημίας.
Αυτή η παγκόσμια πανδημία, χωρίς αμφιβολία, έχει τα χαρακτηριστικά Βιβλικής καταστροφής. Παραμερίστηκε ή λησμονήθηκε ο Θεός από τον σύγχρονο άνθρωπο, παρασυρόμενος από τους ταχύτατους (ηλεκτρονικούς) ρυθμούς της ζωής του. Αυτή η νόσος, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε, ότι είναι καρπός της αυτοθέωσης του ανθρώπου. Επομένως, ήταν, δυστυχώς, αναμενόμενο φαινόμενο μία πρωτόγνωρη κρίση, αποτέλεσμα της μετανεωτερικότητας, η οποία επικεντρώνεται στα κοινωνικοπολιτικά τεκταινόμενα του δυτικού κόσμου, όπου προβάλλεται η ανθρωπολογία ενός ανιστορικού τύπου, που ζεί μόνο για το «εδώ και τώρα» (hic et nunc) και ενδιαφέρεται μόνο για το «ενδοκοσμικό» γίγνεσθαι της απόλαυσης της υπερκατανάλωσης σε τοπικό χρόνο και χώρο, απόρροια της ανεξέλεγκτης οικονομίας. Υπ’ αυτή την έννοια, ο άνθρωπος κινδυνεύει να μεταβληθεί σ’ ένα παράλογο αγώνα δρόμου, για να μην γεράσει ποτέ, αρνούμενος ακόμη τον ίδιο τον εαυτό του και την ανθρώπινη φύση του. Σε αυτό το πλαίσιο, ο μετανεωτερικός άνθρωπος έχει γίνει μέρος του «πολιτισμού της εικόνας» και έχει απομακρυνθεί από τον «πολιτισμό του λόγου». Σε αυτή την συνάφεια, όταν ο λ(Λ)όγος υποχωρεί, επιδρά καταλυτικά στην ανθρώπινη συνείδηση, με αποτέλεσμα όχι μόνο την γλωσσική ανεπάρκεια του αυθεντικού (ευαγγελικού) λόγου, αλλά και την απουσία της πραγματικής σχεσιακότητας του ανθρώπου (το εγώ με το συ), τόσο στο επίπεδο των διαπροσωπικών σχέσεων, όσο και με τον Θεό. Συνεπώς, ο μετανεωτερικός άνθρωπος θεωρεί ότι είναι αυτονομημένος και, παράλληλα, πιστοποιεί την «κοινωνία της αδιαφορίας», αφού προτιμά την ατομική του οχύρωση και κατοχύρωση. Διαπιστώνεται θλιβερά, ότι αυτός ο άνθρωπος δεν κοινωνεί ουσιωδώς των πραγμάτων καθότι δεν κατέχει ουσιωδώς λόγο, ακόμη κι όταν αντιδρά σε μορφές καταπίεσής του. Έτσι, όμως, η διαμόρφωση αυτού του ανθρωπολογικού τύπου, δεν έχει να προσφέρει τίποτα ούτε στον ίδιο τον άνθρωπο, αλλά ούτε και στην κοινωνία ολόκληρη (πρβλ. Δ. Μπαλτά). Φαίνεται πως περιορίζονται τα όρια της ελευθερίας μας στην μετα-εποχή, μιας αξίας πανανθρώπινης. Όμως, τις Θερμοπύλες της ελευθερίας μας δεν φυλάσσουν αποτελεσματικά οι φοβικές μας προκαταλήψεις, αλλά το ελεύθερο πνεύμα και το ελληνικό παράδειγμα (paradigm), μέσα από τον πνευματικό πολιτισμό, ιδιαιτέρως εκφραζόμενο από την πανανθρώπινη προοπτική του χριστιανικού μηνύματος, του σταυροαναστάσιμου ήθους, με οικουμενική εμβέλεια και ανταπόκριση.
Φωτό: Ραφαήλ Γεωργιάδης
Πρωτόγνωρες συνθήκες διαβίωσης για τα σύγχρονα πολιτισμικά δεδομένα, «φυλακισμένοι» οι άνθρωποι στα ίδια τους τα σπίτια! Η κάθε ημέρα μέσα σ’ αυτόν κυκεώνα, μας φαίνεται αιώνας. Ωστόσο, ο άνθρωπος ως λογική ύπαρξη, είναι προσαρμοστικό όν, μπορεί να προσαρμόζεται πιο εύκολα σε σχέση με άλλα όντα, σε διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης. Πρωτοφανή δεδομένα για τον σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό και την επιστημονική πρόοδο του ανθρώπου, όπου αποκαλύπτεται ίσως η ανεπάρκεια ή αδυναμία, αλλά και η πρόκληση της επιστήμης να εξαλείψει ολοκληρωτικά τις νέες ασθένειες που εμφανίζονται στην εποχή μας. Δοκιμάζεται η αντοχή, το ήθος και η ανθρώπινη ζωή εν γένει, βλέποντας να αυξάνονται ραγδαίως τα μολυσμένα κρούσματα, με τον απόηχο εκατοντάδων θανάτων παγκοσμίως, που παραπέμπουν σε καταστάσεις πολέμου. Με αποτέλεσμα να συγκλονίζεται η επιστημονική κοινότητα. Επιπλέον, εκεί που η πανδημία πλήττει ανελέητα ολόκληρο τον πλανήτη, την ίδια στιγμή, δεν είναι ευκαταφρόνητο το γεγονός πως στη πατρίδα μας νοσούν τα λιγότερα κρούσματα. Απ’ ότι διαφαίνεται, όμως, θα ζήσουμε κοσμοϊστορικά και θαυμαστά γεγονότα στην εποχή μας, σ’ ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Διότι, ως γνωστό, εκεί που πλεονάζει η αμαρτία, υπερπερισσεύει η Χάρις του Θεού (Ρωμ. 5, 20), με αποτέλεσμα να υπερκεράζει πάντα το κακό η δύναμη και η αγάπη του Θεού (πρβλ. Εβρ. 2, 14-15). Τώρα είναι η ώρα της δοκιμασίας (Σταυρού), θα έρθει όμως και η λιακάδα (Ανάσταση). Το σίγουρο είναι ότι θα μείνει στην ιστορία αυτή η πρωτόγνωρη κρίση, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα της στους ανθρώπους, όπου θα μιλάμε πλέον για προ και μετά κορωνοϊού εποχή. Θα έχει στιγματίσει δηλαδή τις συνειδήσεις των ανθρώπων.
Επιπλέον, με αφορμή αυτή την λαίλαπα, μας λυπεί το γεγονός, πως με επιπολαιότητα και μη κατανοώντας την κρισιμότητα και την σοβαρότητα αυτής της δυσμενής κατάστασης, εξαπολύουμε «χολή και όξος» εναντίον παντός «υπευθύνου», επιστρατεύοντας διάφορα λογικά επιχειρήματα που, εκ πρώτης όψεως, με καλή διάθεση ορμώμενοι φαίνεται να καθίστανται δικαιολογημένα, ωστόσο, επενδυμένα ενίοτε μ’ έναν αδιόρατο εγωϊσμό, υποκρύπτουν δηλαδή έναν δυσδιάκριτο εγωκεντρισμό, που δύσκολα διακρίνεται λόγω έλλειψης αυτογνωσίας (ταπείνωσης) και πνευματικής διάκρισης, με αποτέλεσμα να ευτελίζεται όλος ο συλλογισμός μας και η αυθεντία μας! Όπως προκύπτει, αφού έχει προφητευθεί, πάντα θα είναι ο Χριστός «σημείον αντιλεγόμενον» (Λουκ. 2, 34). Εξάλλου, έχουμε την τάση να είμαστε φιλοκατήγοροι, απόρροια του μεταπτωτικού (αμαρτωλού) ανθρώπου. Η αλήθεια βέβαια να λέγεται και να βιώνεται με διάκριση, πάντα «αληθεύοντες εν αγάπη» (Εφεσ. 4, 15), μη διαγράφοντες όμως αλλήλους. Όπως λέει μία ινδιάνικη παροιμία: «Μην κρίνεις κάποιον, πριν περπατήσεις δύο φεγγάρια με τα παπούτσια του». Αλλά και ο ευαγγελικός λόγος ορίζει: «Μην κρίνετε τους συνανθρώπους σας, για να μην σας κρίνει κι εσάς ο Θεός» (Ματθ. 7, 1). Αν δεν μπεις στα παπούτσια του άλλου (πρβλ. αλληλοπεριχώρηση/ενσυναίσθηση), δεν ξέρεις την ζωή του και τι περνάει! Πολλές φορές οι άνθρωποι δεν «μπήκαμε» στα παπούτσια των άλλων και, συνεπώς, δεν γνωρίζουμε τις αγωνίες και τον ψυχικό πόνο τους, για την ζοφερή κατάσταση που ζούμε. Για την πνευματική ευθύνη που έχουν έναντι Θεού και ανθρώπων, αλλά και τον καθημερινό σταυρό που σηκώνουν για χάρη των άλλων. Ο σκοπός είναι να νιώσουμε τον πάσχοντα (πνευματικά και σωματικά) ασθενή άνθρωπο. Άρα, «χρή σιγάν, ή κρείσσονα σιγής λέγειν» (Πυθαγόρας). Αν δεν μπορούμε να πούμε κάτι καλό για τον άλλο, καλύτερα να σιωπούμε.
