Από: Γιάννης Κουτρούδης
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΔΗΣ
Πηγή εικόνας: newsbeast.gr
Μία φορά πριν λίγα χρόνια, ένας παλιός φίλος μου εξιστορούσε περίεργα περιστατικά της ζωής του, όταν τυχαία μου ανέφερε την ιστορία ενός πεθαμένου θείου του που ζούσε στην Τασκένδη. Αμέσως άρχισα να αναρωτιέμαι πώς και γιατί αυτός ο θείος βρέθηκε στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν. Τι έκανε εκεί; Σύντομα όμως, συνειδητοποίησα ότι, μόλις είχα ανοίξει ένα σκοτεινό κεφάλαιο του Εμφυλίου…
Αρκετά χρόνια πριν, στην Ελλάδα, το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου συνοδεύτηκε από την έξοδο χιλιάδων κομμουνιστών προς τις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Ηττημένοι και ταπεινωμένοι, οι υποστηρικτές του ΚΚΕ πίστεψαν ότι οι κομμουνιστικές χώρες θα στεκόντουσαν στο πλευρό τους την ώρα της ήττας. Με αυτήν την ιδέα στο μυαλό, αρκετοί δεν είχαν καταλάβει ότι επρόκειτο να καταλήξουν στην Τασκένδη!
Οι κομμουνιστές φοβόντουσαν πως, εάν έμεναν στην Ελλάδα, θα δικάζονταν σε στρατοδικεία-εξπρές ή θα εκτελούνταν μαζικά, κατηγορούμενοι για εσχάτη προδοσία. Όχι αβάσιμος φόβος, αν κρίνει κανένας την εξέλιξη των πραγμάτων.
Η αντί-κομμουνιστική υστερία των μετεμφυλιακών χρόνων έδειξε ότι η Ελλάδα περιστρεφόταν για τα καλά στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου. Προπαγάνδα, λογοκρισία, εξορίες και δολοφονίες χαρακτήρισαν το πολωμένο σκηνικό της δεκαετίας του 1950, σκηνικό που παρέμεινε πολωμένο μέχρι την γύψινη Δικτατορία των Συνταγματαρχών.
Κόκκινοι φίλοι για ένα καλύτερο αύριο
Όταν τελείωσε ο Εμφύλιος, χιλιάδες Έλληνες κομμουνιστές μαζί με τους υποστηρικτές τους διέσχισαν «άρον άρον» τα βαλκανικά σύνορα της χώρας προς τη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία.
Οι «Βαλκάνιοι Κόκκινοι», όμως, έβλεπαν για πρώτη φορά ένα τόσο μαζικό κύμα προσφύγων στο έδαφός τους και, όπως ήταν αναμενόμενο, πανικοβλήθηκαν. Ξεκίνησαν, έτσι, να συντονίζουν βήμα-βήμα μία μεγάλη επιχείρηση αποκατάστασης ενός καραβανιού πεινασμένων και άπορων κομμουνιστών προσφύγων, μεταξύ των οποίων βρισκόντουσαν και πολλά παιδιά.
Ωστόσο, η «Γη της Επαγγελίας» για τους Έλληνες κομμουνιστές ήταν ακόμα πολύ μακριά.
Οι σχέσεις δυσπιστίας μεταξύ των κομμουνιστικών κρατών και το οικονομικό σοκ της αποκατάστασης χιλιάδων ανθρώπων γρήγορα έστρεψαν τους πάντες προς το έλεος της ΕΣΣΔ.
Η Σοβιετική Ένωση, ως το κέντρο του κομμουνιστικού κόσμου, ανέλαβε την απορρόφηση χιλιάδων πολιτικών προσφύγων από ολόκληρη την Ευρώπη -και γιατί όχι από ολόκληρο τον κόσμο- με μικτά βέβαια, αποτελέσματα.
Ωστόσο, η ρωσική βοήθεια δεν ήλθε χωρίς ανταλλάγματα…
Οι Σοβιετικοί φοβόντουσαν πως ένα τόσο μεγάλο κύμα ανθρώπων και δη ξένων, θα ήταν ικανό να αναζωπυρώσει ξεχασμένα μειονοτικά ζητήματα. Δεν θα επέτρεπαν με τίποτα, ακόμα και σε υποστηρικτές τους, να διακινδυνεύσουν ούτε μία σπιθαμή σοβιετικού εδάφους. Δε θα ήταν και το καλύτερο ενδεχόμενο, εάν ξαφνικά ελληνικές παροικίες της Μαύρης Θάλασσας αναγεννούνταν από το πουθενά!
Γι’ αυτό το λόγο, οι Σοβιετικοί εφάρμοσαν ένα μυστικό σχέδιο εκτοπισμών αλλόγλωσσων πληθυσμών σε όλα τα μήκη και πλάτη της ΕΣΣΔ, με σκοπό να σβήσει ο κίνδυνος μειονοτικών ζητημάτων για πάντα.
Οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες δεν αποτελούσαν εξαίρεση σε τούτο τον κανόνα…
Στην Τασκένδη μέχρι να σβήσει η αυτοκρατορία
Χιλιάδες Έλληνες, πολιτικοί πρόσφυγες και Έλληνες του Πόντου που είχαν γλυτώσει από την τουρκική μανία, στοιβάχτηκαν σε τρένα με προορισμό την Τασκένδη και το Καζακστάν. Μία περιοχή όχι και τόσο άγνωστη για τον κομμουνιστικό κόσμο.
Η κεντροασιατική στέπα χρησίμευε ως το στούντιο της σοβιετικής προπαγάνδας. Εκρήξεις ατομικών όπλων και βομβών υδρογόνου φιγούραραν σε αρκετά βίντεο που οι Σοβιετικοί προόριζαν για εγχώρια και διεθνή κατανάλωση. Ούτε λόγος φυσικά, για τους «περίεργους βιολογικούς παράγοντες» που νέκρωσαν για πάντα το οικοσύστημα της λίμνης Βαϊκάλης.
Αντίστοιχα, οι άχαρες τσιμεντουπόλεις της Κεντρικής Ασίας, με τις χαρακτηριστικές πολυκατοικίες, δεν έλειψαν από τα σοβιετικά φιλμ. Το σοβιετικό κράτος διαφήμιζε μάλιστα ότι πέτυχε το δύσκολο εγχείρημα της αποκατάστασης και ότι οι αποκατεστημένοι-εκτοπισμένοι ζουν ευτυχισμένα, υπό το μπρούτζινο βλέμμα του Λένιν κάπου στην Τασκένδη.
Στην πραγματικότητα, η κατάσταση ήταν τελείως διαφορετική.
Το τέλος έφτασε! Γυρίστε πίσω!
Υπολογίζεται ότι περίπου 50,000-60,000 Έλληνες έζησαν ως εκτοπισμένοι στην Κ. Ασία. Το βαρύ κλίμα της στέπας και οι πολιτικές εντάσεις-απόνερα του Εμφυλίου στην Ελλάδα έκαναν την ζωή των εκεί Ελλήνων ακόμη πιο δύσκολη. Το «καυτό» εμφυλιοπολεμικό κλίμα έφτασε στις στέπες της Ασίας. Πολλοί δεν το άντεξαν και έσβησαν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τον ελληνικό ήλιο.
Τα χρόνια, όμως, πέρασαν και η Σοβιετική αυτοκρατορία άρχισε να οδεύει προς το τέλος της. Τη δεκαετία του 1980, η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και το καταλάγιασμα των παθών στην Ελλάδα άνοιξαν το δρόμο της επιστροφής. Η επιστροφή δεν ήταν βέβαια εύκολη υπόθεση, γιατί το Σοβιετικό κράτος δεν αναγνώρισε ποτέ τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες ως πολίτες.
Πως θα ταξιδέψεις, όταν το διαβατήριο σου αναγράφει άπατρις, απατρίντ στα ρωσικά;
Σήμερα, ελάχιστοι Έλληνες έχουν μείνει πίσω.
Μόνο μερικοί πολιτιστικοί σύλλογοι προσπαθούν να κρατήσουν επαφή με την Ελλάδα, ενώ το ελληνικό δημόσιο στέλνει αποσπασμένους δασκάλους για τα λιγοστά ελληνόπουλα της περιοχής. Το ελληνικό ΥΠΕΞ υπολογίζει τους Έλληνες της περιοχής σε περίπου 1000 άτομα. Ο βαθμός συρρίκνωσης, ωστόσο, της κοινότητας είναι γρήγορος και υπολογίζεται ότι σε λίγα χρόνια ο ελληνισμός θα σβήσει από την Κ. Ασία. Αν δεν έχει ήδη σβήσει…
Κάπως έτσι, ίσως, δε θα μάθουμε ποτέ, γιατί δεν επέστρεψε ο θείος του φίλου μου στην Ελλάδα. Λίγο τα πολιτικά πάθη, λίγο η δυσκολία του ταξιδιού στάθηκαν αρκετά για να φέρουν στην επιφάνεια μία ξεχασμένη σελίδα της ιστορίας μας, που μάλλον δε θα ακούσουμε ποτέ στα σχολεία ή στα πανεπιστήμια μας. Όσο και αν αυτό μας προβληματίζει ή όχι. Και αυτές είναι οι ιστορίες που θα θάβουμε συνεχώς καλά μέσα σε παλιά μπαούλα με ασπρόμαυρες φωτογραφίες…
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Ουζμπεκιστάν: Ανατολίτικο όνειρο, Καθημερινή (3/7/2020)
Οι Έλληνες “Απάτριδες” της Τασκένδης, Alfavita.gr (3/7/2020)
«Εκτοπισμοί Ελληνικών Πληθυσμών στην ΕΣΣΔ την δεκαετία του 1940», Ιστορικά Θέματα, 2014, Τ. 140.
Λίγα λόγια για τον συντάκτη
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΔΗΣ
Δημοσιογράφος. Ιστορικος. Storyteller. Βορειοελλαδιτης μέχρι το κόκκαλο, όχι όμως ΠΑΟΚτσης. Για να περνάω την ώρα μου γράφω στο μπλογκ μου, στα social media και γενικά όπου μπορώ να γράφω.
Πηγή: https://www.maxmag.gr/
