Καθώς κλιμακώνεται η ένταση στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας, κρίνεται αναγκαίο να διευκρινιστούν κάποιες έννοιες, που συνήθως συγχέονται ή και πολλές φορές -κακήν κακώς- ταυτίζονται. Ο καθένας από εμάς οφείλει να γνωρίζει τον ακριβή ορισμό της κάθε έννοιας, ώστε να μπορεί να ξεχωρίσει -με απλά λόγια- τι του ανήκει και τι όχι.
Τι είναι τα χωρικά ύδατα
Σύμφωνα με τις διατάξεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), ως χωρικά ύδατα -γνωστά και ως αιγιαλίτιδα ζώνη– ορίζεται η φυσική επέκταση της εθνικής κυριαρχίας μίας χώρας, πέρα από τις ακτές, προς τη θάλασσα. Η επέκταση αυτή, πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνει τα ύδατα, τον βυθό, το υπέδαφος και τον εναέριο χώρο, θεωρείται τμήμα του εθνικού εδάφους, με την εκάστοτε χώρα να έχει δικαίωμα άσκησης «πλήρους κυριαρχικής εξουσίας».
Το νόμιμο δικαίωμα καθορισμού του μεγέθους της επέκτασης της εθνικής κυριαρχίας ανήκει στα Ηνωμένα Έθνη, τα οποία και διαχρονικά το μεταβάλλουν ανάλογα με τις ανάγκες και τις επιταγές του διεθνούς συστήματος.
Μέχρι το 1936, τα χωρικά ύδατα εκτείνονταν έως τα 3 ναυτικά μίλια. Από το 1936 και έκτοτε, η έκταση των χωρικών υδάτων διευρύνθηκε στα 6 ναυτικά μίλια, κάτι το οποίο υιοθέτησε και η Ελλάδα.
Η δυνατότητα επέκτασης στα 12 ναυτικά μίλια
Το 1994 τα Ηνωμένα Έθνη βασισμένα στο Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας αποφάσισαν να δώσουν στα κράτη την δυνατότητα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια.
Παρόλα αυτά, η Ελληνική Κυβέρνηση ουδέποτε προέβη στην ενεργοποίηση αυτού του δικαιώματος ούτε στον Αιγαίο ούτε στο Ιόνιο.
Η Τουρκία, από πλευράς της βέβαια, με απόφαση της Εθνοσυνέλευσής τον Ιούνιο του 1995, προειδοποιεί συνεχώς με «casus belli», αφού θεωρεί ότι αιτία του πολέμου υπήρξε η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια.
Πάντως, με βάση το Άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, η επέκταση των χωρικών υδάτων αποτελεί απόφαση του κάθε κράτους, χωρίς να απαιτείται η ρητή συναίνεση των γειτονικών χωρών ή της διεθνούς κοινότητας.
Η κατάσταση στο Αιγαίο
Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία δεν έχουν προβεί στην εφαρμογή του δικαιώματος των 12 μιλίων. Παραμένουν «ριζωμένες» στην εφαρμογή του κανόνα των 6 ναυτικών μιλίων.
Εξαιτίας των γεωγραφικών περιορισμών, σε ορισμένα σημεία του Αιγαίου, η έκταση των χωρικών υδάτων είναι μικρότερη από 6 μίλια. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η απόσταση των ελληνικών και των τουρκικών ακτών είναι μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων (σ.σ. 6 ναυτικά μίλια για την Ελλάδα, 6 ναυτικά μίλια για την Τουρκία).
Όπως ορίζει το Διεθνές Δίκαιο, σε τέτοιες περιπτώσεις, πρέπει να εφαρμοστεί ο κανόνας της μέσης γραμμής, δηλαδή ο διαχωρισμός γίνεται στη βάση της μέσης απόστασης από τις ακτές των δύο χωρών.
Τι είναι η υφαλοκρηπίδα
Η υφαλοκρηπίδα αποτελεί τμήμα του παράκτιου βυθού της θάλασσας και εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων. Ορίζεται ως ο βυθός της θάλασσας σε ακτίνα 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή- σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1980.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, η ακτίνα αυτή δύναται να είναι μεγαλύτερη και των 200 ναυτικών μιλίων, φθάνοντας έως τα 350 ναυτικά μίλια.
Όταν η προέκταση υπολογίζεται σε σχέση με την «ηπειρωτική ακτή», τότε πρόκειται για «η πειρωτική υφαλοκρηπίδα», ενώ όταν υπολογίζεται σε σχέση με τη «νησιωτική ακτή», τότε πρόκειται για νησιωτική υφαλοκρηπίδα.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική υφαλοκρηπίδα, η κυριαρχία ανήκει στο κράτος όπου ανήκουν οι αντίστοιχες ακτές.
Τα δικαιώματα της υφαλοκρηπίδας
Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας, τα οποία διαφέρουν έναντι των χωρικών υδάτων.
Συγκεκριμένα, στο παράκτιο κράτος ανήκουν τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού, καθώς και οι ζώντες οργανισμοί που ανήκουν στα καθιστικά είδη (σ.σ. είδη που δεν μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό).
Αντίθετα, δεν ανήκουν ούτε τα ύδατα, ούτε η επιφάνεια της θάλασσας, καθώς ούτε και ο εναέριος χώρος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η υφαλοκρηπίδα υφίσταται για κάθε κράτος αυτοδικαίως και αποκλειστικά. Δηλαδή, ακόμα κι αν το εκάστοτε κράτος δεν ασκεί τα συνεπαγόμενα δικαιώματά του, δεν δικαιούται να το πράξει κανένα άλλο.
Τα δικαιώματα της υφαλοκρηπίδας
Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας, τα οποία διαφέρουν έναντι των χωρικών υδάτων.
Συγκεκριμένα, στο παράκτιο κράτος ανήκουν τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού, καθώς και οι ζώντες οργανισμοί που ανήκουν στα καθιστικά είδη (σ.σ. είδη που δεν μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό).
Αντίθετα, δεν ανήκουν ούτε τα ύδατα, ούτε η επιφάνεια της θάλασσας, καθώς ούτε και ο εναέριος χώρος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η υφαλοκρηπίδα υφίσταται για κάθε κράτος αυτοδικαίως και αποκλειστικά. Δηλαδή, ακόμα κι αν το εκάστοτε κράτος δεν ασκεί τα συνεπαγόμενα δικαιώματά του, δεν δικαιούται να το πράξει κανένα άλλο.
Η διαφορά με την Τουρκία
Όπως συμβαίνει και στην περίπτωση των χωρικών υδάτων, έτσι και όταν η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους «συναντάται» με την υφαλοκρηπίδα ενός δεύτερου κράτους, τα δύο κράτη οφείλουν να προβούν στην εύρεση μιας συμβιβαστικής λύσης μέσω ενός διμερούς διακανονισμού.
Όσον αφορά στην Ελλάδα, ενώ προβλέπεται οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, δεν υπάρχει όμοια συμφωνία με την Τουρκία.
Άλλωστε, η Άγκυρα δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ (1980), αντιδρώντας στη διάταξη, σύμφωνα με την οποία «τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι διατηρούν το δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα».
Τι είναι η ΑΟΖ
Παράλληλα, σύμφωνα με την παραπάνω Συνθήκη, ως ΑΟΖ θεωρείται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής ενέργειας.
Η έκταση της ΑΟΖ υπολογίζεται πέραν των χωρικών υδάτων και έως τα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή, ενώ η δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους αφορά τα ύδατα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (σ.σ. η επιφάνεια αποτελεί διεθνή ύδατα), ο βυθός και το υπέδαφος.
Όπως και στις περιπτώσεις των χωρικών υδάτων και της υφαλοκρηπίδας, εφόσον οι ΑΟΖ δύο χωρών αλληλο-εφάπτονται, έγκειται στα γειτονικά κράτη να ορίσουν από κοινού θαλάσσια σύνορα.
Σημαντικές διαφορές ΑΟΖ – υφαλοκρηπίδας
Εκτός από τη διαφορετική έκταση των δύο εννοιών (σ.σ. ΑΟΖ έως 200 ναυτικά μίλια – υφαλοκρηπίδα έως 350 ναυτικά μίλα), οι διαφορές συνίστανται και σε ζητήματα κυριαρχίας.
Ενδεικτικά, η υφαλοκρηπίδα είναι μόνο ο βυθός και το θαλάσσιο υπέδαφος, ενώ η ΑΟΖ περιλαμβάνει και το τμήμα της θάλασσας έως την επιφάνεια του νερού.
Εξάλλου, η υφαλοκρηπίδα υπάρχει a-priori. Συνεπώς, το κάθε κράτος δεν είναι υποχρεωμένο να προβλέψει για την οριοθέτησή της.
Αντιθέτως, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η ΑΟΖ αποκτά φυσική και νόμιμη υπόσταση, μόνο στην περίπτωση που το εκάστοτε κράτος προχωρήσει στην ανακήρυξή της, βάσει των διεθνών κανόνων και της σύμφωνης γνώμης των γειτονικών κρατών.
Επομένως, προτού θελήσει κανείς να εκφράσει την άποψή του και να συμμετάσχει στο δημόσιο διάλογο σχετικά με το κατά πόσο η Τουρκία έχει το δικαίωμα να πραγματοποιεί έρευνες πέριξ του Καστελόριζου, οφείλει να μελετήσει προσεκτικά τις παραπάνω έννοιες και έπειτα να τις αφομοιώσει.
Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να έχουμε κατά νου αφενός την αναρχία που διέπει το διεθνές σύστημα και αφετέρου την απουσία μιας ανώτατης ελεγκτικής αρχής που να μπορεί να περιορίσει την δράση των κρατών.
Πηγή: https://www.tromaktiko.gr/
