Συνέντευξη με τον π. Χαράλαμπο Παπαδόπουλο με αφορμή το βιβλίο του «Εμπιστοσύνη – Η ελευθερία από την ανάγκη να ελέγχεις τα πάντα» (εκδ. Αρμός).
Της Στεφανίας Τζακώστα
Καταρχάς μας τράβηξε ο τίτλος του βιβλίου. Γιατί κανείς δεν ασχολήθηκε νωρίτερα με αυτό το ζήτημα; Μια ματιά στην καθημερινότητα κάνει φανερό ότι το πρόβλημα της έλλειψης εμπιστοσύνης διατρέχει κάθε πλευρά του ελληνικού βίου, δηλητηριάζοντας όλες τις σχέσεις και τις συναλλαγές. Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι μονάχα συλλογικό, είναι και πρόβλημα του ατόμου με τον εαυτό του. Όπως το θέτει ο π. Χαράλαμπος: «Η εμπιστοσύνη είναι τρόπος ζωής. Δεν μπορεί να υπάρξει ανθρώπινος βίος δίχως την εμπιστοσύνη».
Ζωή σημαίνει κίνηση, «τα πάντα κυλούν, μετατρέπονται και αλλάζουν» όπως αναφέρετε και στο βιβλίο σας. Γιατί μας αγχώνουν τόσο πολύ οι αλλαγές;
Διότι θέλουμε όλα να τα ελέγχουμε και να τα φυλακίζουμε σε κουτάκια νοησιαρχικής ερμηνείας. Πράγμα όμως που ρεαλιστικά δεν γίνεται. Δεν χωράει το μυστήριο της ζωής μέσα στις ερμηνείες του νου μας. Στη ζωή για να ζήσεις με πληρότητα πρέπει να αφήνεσαι στη ροή. Δηλαδή στην πρόνοια του Θεού. Πότε μαθαίνεις κολύμπι στη θάλασσα; Όταν αφεθείς στο νερό. Πότε μαθαίνεις ποδήλατο; Όταν σταματήσεις να αμύνεσαι στο άφημα του σώματος. Όσο σφίγγεσαι και παλεύεις πνίγεσαι και πέφτεις. Επίσης, μη μας διαφεύγει, όπως είπαμε και παραπάνω, ότι κάθε αλλαγή ζητάει και ευθύνη. Στη ζωή δεν αλλάζει τίποτα χωρίς κόστος και αγώνα. Κάθε αλλαγή χρειάζεται επιλογές. Και επιλογή σημαίνει αναλαμβάνω την ευθύνη της ζωής μου. Αφήνω κάτι για κάτι άλλο. Αυτό στοιχίζει και λίγοι είμαστε διατεθειμένοι να πληρώσουμε το τίμημα της αλλαγής. Προτιμάμε τις βεβαιότητες που μας «εξασφαλίζουν» και ας μυρίζουν πολλές φορές θάνατο, παρά τις αλλαγές που θα φέρουν ζωή.
Ποια είναι τα όρια της ανθρώπινης ελευθερίας; Και ποιος τα βάζει;
Η ανθρώπινη ελευθερία είναι δώρο του Θεού στη φύση μας. Ωστόσο η ανθρώπινη ελευθερία δεν έχει την καθολικότητα που ίσως αφελώς πιστεύουμε. Είναι μερική. Δηλαδή δεσμεύεται από πολλά και διαφορετικά δεδομένα της ζωής. Από την ενδομήτρια ζωή καταγράφονται μέσα μας παραστάσεις, εντυπώσεις, αργότερα αντιλήψεις και πεποιθήσεις του οικογενειακού και ευρύτερου περιβάλλοντός μας. Όλα αυτά μας δεσμεύουν. Οι πρόγονοι, ο χαρακτήρας και τα βιώματά μας. Παρά ταύτα όμως το διαχειρίσημο ποσοστό ελευθερίας που παραμένει στον άνθρωπο είναι ικανό να μεταβάλει και να μεταμορφώσει τον βίο του. Το τραύμα μπορεί να γεμίσει με φως και οι απώλειες να γίνουν αιτίες δημιουργίας. Μπορώ να επιλέγω και να δημιουργώ, να εκφράζομαι και να αγαπώ, διαμορφώνοντας του όρους και κανόνες της ζωής μου.
Η ανθρώπινη ελευθερία είναι δώρο του Θεού στη φύση μας. [...] Από την ενδομήτρια ζωή καταγράφονται μέσα μας παραστάσεις, εντυπώσεις, αργότερα αντιλήψεις και πεποιθήσεις του οικογενειακού και ευρύτερου περιβάλλοντός μας. Όλα αυτά μας δεσμεύουν. [...] Παρά ταύτα όμως το διαχειρίσημο ποσοστό ελευθερίας που παραμένει στον άνθρωπο, είναι ικανό να μεταβάλει και να μεταμορφώσει τον βίο του. Το τραύμα μπορεί να γεμίσει με φως και οι απώλειες να γίνουν αιτίες δημιουργίας.
Γιατί οι άνθρωποι επιλέγουμε το ρόλο του θύματος απέναντι στη ζωή, στη ροή των γεγονότων; Και γιατί δεν αποδεχόμαστε εύκολα να ζήσουμε το δώρο της ζωής;
Το ρευστό και μεταβλητό στοιχείο της ζωής μας φοβίζει. Η ζωή μας καλεί διαρκώς να πάρουμε θέση στην εξέλιξη των πραγμάτων. Να επιλέγουμε που θα πάμε και που δεν θα πάμε, ποιους θα πάρουμε μαζί μας και ποιους θα αφήσουμε. Αυτό μας αγχώνει. Η ελευθερία είναι δώρο Θεού αλλά συγχρόνως είναι και βαριά ευθύνη, την οποία πολλοί δεν αντέχουν και προσπαθούν με διαφόρους τρόπους να ξεφορτωθούν από πάνω τους. Μια προσφιλής, λοιπόν, άρνηση ελευθερίας, στην ουσία άρνηση της ευθύνης να μεγαλώσουμε και ωριμάσουμε πνευματικά, είναι η θυματοποίηση. Ποιος θα μπορούσε ποτέ από ένα «θύμα» της «άδικης ζωής» θα ζητήσει ευθύνες; Εάν είμαι θύμα και αδικημένος της ζωής, τότε μπορώ να ζητώ ή μάλλον χειριστικά να απαιτώ επιείκεια στα λάθη μου, κατανόηση στα πάθη μου και ανοχή στην τοξική συμπεριφορά μου. Δηλώνω ξεχωριστός στον πόνο, δηλαδή ότι κανείς άλλος ποτέ δε πόνεσε όπως εγώ και διεκδικώ ειδική μεταχείριση από όλους, δηλαδή στην πραγματικότητα εις βάρος όλων.
Λέτε πως «η ψυχή μας στο βάθος της είναι ήρεμη, εξωτερικά υπάρχει η ταραχή». Τι μας εμποδίζει να φτάσουμε στην ηρεμία; Θα έλεγε κανείς ότι αυτό που λέτε θυμίζει, με άλλη ορολογία, το γνωστό μας «νιρβάνα» από τις ανατολικές φιλοσοφίες…
Μπορεί να θυμίζει αλλά δεν έχει καμία σχέση με ανατολικές φιλοσοφίες. Είναι διδασκαλία των αγίων πατέρων της εκκλησίας και συγκεκριμένα του Αγίου Μαξίμου Ομολογητού. Ο άνθρωπος είναι πλασμένος κατ' εικόνα Θεού, που σημαίνει ότι μέσα μας ζει ο Θεός και οι αρετές του τις οποίες κατέχουμε κατά δωρεά. Αυτό το γεγονός, όσα λάθη, αμαρτίες, αποτυχίες και αστοχίες κι αν κάνουμε, ουδέποτε εξαλείφεται. Είναι εκεί και περιμένει να το ανακαλύψουμε.
Εμείς όμως ταυτίζουμε την ύπαρξή μας και διαμορφώνουμε ταυτότητα από αυτά που σκεφτόμαστε ή αισθανόμαστε. Δηλαδή εγκλωβιζόμαστε στις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, και νομίζουμε ότι αυτό είμαστε.
Δεν είναι έτσι όμως. Είμαστε κάτι πέρα από τις σκέψεις και τα συναισθήματα. Οι νηπτικοί πατέρες της εκκλησίες έλεγαν ότι μεταξύ εγκεφάλου και καρδιάς υπάρχει ένα είδους βραχυκύκλωμα. Ένα μπέρδεμα. Η προσευχή ξεμπερδεύει όλη αυτή την περίπλοκη σχέση. Πότε; Όταν από τον νου κατεβούμε στην καρδιά μας. Δηλαδή, στο πνευματικό κέντρο μας. Τότε ανακαλύπτουμε τον Θεό που ποτέ δεν μας είχε εγκαταλείψει.
Γιατί δυσκολευόμαστε να εμπιστευθούμε τους άλλους και τον εαυτό μας; Τι ρόλο παίζει σε αυτό το άγχος του θανάτου;
Το άγχος του θανάτου κρύβεται επιμελώς πίσω από κάθε πράξη μας. Είναι αυτό που μας κάνει ανταγωνιστικούς και επιθετικούς, καχύποπτους και αρνητικούς. Βέβαια, στη ζωή δεν αποκλείεται να έχουμε βιώσει μορφές προδοσίας ή ματαίωσης από πρόσωπα που αγαπήσαμε και επενδύσαμε σε όνειρα και συναισθήματα. Οπότε είναι λογικό μετά από τέτοια βιώματα να φοβόμαστε και να δυσκολευόμαστε να εμπιστευτούμε εκ νέου. Παρά ταύτα όμως δεν μπορούμε να μη ζούμε επειδή ενδέχεται να πονέσουμε.
Η εμπιστοσύνη είναι τρόπος ζωής. Δεν μπορεί να υπάρξει ανθρώπινος βίος δίχως την εμπιστοσύνη. Αυτή θα σε βάλει στην περιπέτεια των σχέσεων. Εκείνη θα σε οδηγήσει σε ένα ιατρείο ή χειρουργείο για να σώσεις τη ζωή σου. Αυτή θα σε βάλει να ταξιδέψεις, να γνωρίσεις και να συναντήσεις πρόσωπα, πολιτισμούς, νέα δεδομένα ζωής και δημιουργίας. Ένας άνθρωπος που δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του και τους άλλους στην ουσία έχει ακυρώσει την δύναμη της ζωής μέσα του.
Αφήνομαι στην πρόνοια του Θεού σημαίνει πως παραιτούμαι από τη ζωή, από την πραγματικότητα; Αν υπάρχει πρόνοια, γιατί χρειάζεται να αγωνίζομαι;
Η εμπιστοσύνη στην πρόνοια του Θεού δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση παραίτηση από τη ζωή. Αντιθέτως, μετέχω στη ζωή όταν μαθαίνω να εμπιστεύομαι, τον Θεό, τον εαυτό μου, τους άλλους, την ζωή την ίδια.
Η εμπιστοσύνη στην πρόνοια του Θεού δεν ακυρώνει τη δική μου μετοχή. Σαφέστατα, λοιπόν, και είμαι ενεργό πρόσωπο, κάνω σχέδια και προγραμματίζω τη ζωή μου. Λειτουργεί το θέλημα και η επιθυμία μου. Ωστόσο σε ό,τι σκέφτομαι και πράττω μαθαίνω να υπολογίζω και σε εκείνα που ξεπερνάνε την δική μου αντιληπτική προνοητικότητα. Δεν μπορώ όλα να τα προνοήσω και να τα προγραμματίσω. Ο άνθρωπος γνωρίζει το μερικό· το όλον το ξέρει μονάχα ο Θεός. Εμείς ξέρουμε το σημερινό επεισόδιο και ίσως ούτε καν αυτό, ο Θεός γνωρίζει και το αυριανό και μεθαυριανό και όλο το σενάριο. Μια και στην άκτιστη πραγματικότητα του Θεού δεν υπάρχει παρελθόν, παρόν και μέλλον. Αλλά η ενότητα όλης της εικόνας που σε εμάς είναι μερική. Οπότε κάνω τα σχέδια μου, βαδίζω ενεργά στη ζωή μου, αλλά έχω συναίσθηση ότι δεν τα γνωρίζω ούτε τα καθορίζω όλα. Τότε ξεκινά η εμπιστοσύνη στην πρόνοια.
Σε ό,τι σκέφτομαι και πράττω μαθαίνω να υπολογίζω και σε εκείνα που ξεπερνάνε την δική μου αντιληπτική προνοητικότητα. Δεν μπορώ όλα να τα προνοήσω και να τα προγραμματίσω. Ο άνθρωπος γνωρίζει το μερικό· το όλον το ξέρει μονάχα ο Θεός. Εμείς ξέρουμε το σημερινό επεισόδιο και ίσως ούτε καν αυτό, ο Θεός γνωρίζει και το αυριανό και μεθαυριανό και όλο το σενάριο.
Η εμπιστοσύνη για την οποία μιλάτε είναι απέναντι στον Θεό ή απέναντι στον συνάνθρωπο; Συνδέονται αυτά τα δύο; Δεν μπορεί ένας άνθρωπος χωρίς πίστη να δείξει εμπιστοσύνη στους άλλους;
Η ανάγκη να εμπιστευτώ είναι έμφυτη μέσα στον άνθρωπο. Δηλαδή ο Θεός ως δημιουργός έχει θέσει στην ανθρώπινη δομή όλα εκείνα τα οποία θα βοηθήσουν τον άνθρωπο τόσο να επιβιώσει όσο και να εξελιχθεί. Οπότε σαφέστατα και όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτου πίστεως ή καταγωγής έχουν την δυνατότητα προς την εμπιστοσύνη. Εκείνο που ίσως διαφοροποιεί έναν ένθεο είναι ότι αυτή τη φυσική δυνατότητα του ανθρώπου, την μεταβάλει σε σχέση με τον Θεό. Δηλαδή ένας ένθεος δεν εμπιστεύεται απλά μια απρόσωπη ροή ή τυχαιότητα, αλλά ένα πρόσωπο με το οποίο δημιουργεί αγαπητική σχέση, τον Θεό.
Η ελληνική κοινωνία μαστίζεται από μια γενικότερη κρίση εμπιστοσύνης: προς τους θεσμούς, την πολιτεία, μα κυρίως του ενός προς τον άλλον⋅ κάτι που δημιουργεί ένα σωρό δυσλειτουργίες και προβλήματα. Ποια είναι η δική σας απάντηση σε αυτό το –πολιτικό στην ουσία του–, πρόβλημα;
Πρέπει να αρχίσουμε να εμπιστευόμαστε, γιατί έτσι λειτουργεί σωστά η φύση μας. Είμαστε όντα εμπιστοσύνης και όχι επιφυλακτικότητας. Ολοκληρωνόμαστε όταν ανοιγόμαστε και όχι όταν κλεινόμαστε. Η Ελληνική κοινωνία έχει ανάγκη από συνεργασία. Πρέπει να μάθουμε τι σημαίνει συνεργάζομαι, κουβεντιάζω και συνδιαλέγομαι ακόμη κι όταν διαφωνώ. Για να συμβεί αυτό όμως πρέπει οι νεοέλληνες να κατέβουμε από την καθέδρα του παντογνώστη και αλάνθαστου. Να αποδεχτούμε ότι δεν τα ξέρουμε όλα και ότι όσο σημαντική είναι η ανάγκη να εκφραζόμαστε και να μιλάμε, εξίσου σημαντικό είναι να μάθουμε να ακούμε και να συνεργαζόμαστε. Μια κοινωνία για να μπορέσει να προχωρήσει πρέπει να ξέρει να ρωτάει και όχι να έχει έτοιμες απαντήσεις για όλα.
* Η ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΤΖΑΚΩΣΤΑ είναι δημοσιογράφος.
Πηγή: https://bookpress.gr/
