Οι άνθρωποι με ψυχική ανθεκτικότητα δεν εθελοτυφλούν απέναντι στα προβλήματα και στα αρνητικά τους συναισθήματα.
Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι φαίνεται να επανέρχονται ψυχικά γρήγορα από τις αρνητικές εμπειρίες ενώ υπάρχουν άλλοι που είναι ανήμποροι να τις υπερβούν και να προχωρήσουν. Η δυνατότητα του να προχωρά κανείς, σχετίζεται άμεσα με την έννοια της ανθεκτικότητας. Η ψυχική ανθεκτικότητα, αναφέρεται στους μηχανισμούς αντιμετώπισης και επαναφοράς που διαθέτει το άτομο, το οποίο έχει αντιμετωπίσει απώλειες και αντίξοες καταστάσεις.
Ο Lazarus αντιστοίχησε την έννοια της ανθεκτικότητας με την ελαστικότητα του μετάλλου. Ένα άκαμπτο μέταλλο, είναι σκληρό, δυσπροσαρμοστικό και έχει την τάση να σπάει σε αντίθεση με ένα μαλακό και εύπλαστο, το οποίο μπορεί να λυγίσει χωρίς να σπάσει. Κατ’ αντιστοιχία το ίδιο ισχύει και για έναν άνθρωπο χωρίς και έναν άνθρωπο με ψυχική ανθεκτικότητα.
Χτίζοντας ψυχική ανθεκτικότητα
Ο ορισμός της ψυχικής ανθεκτικότητας ως την προσαρμοστική ικανότητα να ανακάμπτει κανείς από αρνητικά συναισθήματα και να προσαρμόζεται στις αλλαγές και στις αγχωτικές εμπειρίες, έχει ενδιαφέρον να μελετηθεί σε ένα ψυχολογικό πρίσμα.
Όπως έχουν δείξει έρευνες, τα ανθεκτικά άτομα έχουν μία πιο ενεργητική και θετική στάση απέναντι στη ζωή, έχουν περιέργεια και είναι ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες. Επίσης, καλλιεργούν τα θετικά τους συναισθήματα έχοντας ως στρατηγική το χιούμορ, τη χαλάρωση και τη θετική σκέψη. Ωστόσο, πολύ λίγες έρευνες έχουν γίνει προκειμένου να καθορίσουν ακριβώς τους λόγους για τους οποίους τα θετικά συναισθήματα είναι χρήσιμα.
Ερευνητές, κατάφεραν να αποδείξουν ότι τα θετικά συναισθήματα συμβάλλουν στην καταπολέμηση του στρες και έχουν θετικό αντίκτυπο στην ευζωία και την υγεία. Έτσι, γεννάται ένα νέο ερώτημα, γιατί τα θετικά συναισθήματα έχουν σημασία στην αντιμετώπιση του στρες.
Η θεωρία διεύρυνσης και δόμησης των θετικών συναισθημάτων (the Βroaden-and-Βuild Τheory of Positive Emotions)
Η Fredrickson διατυπώνει το 1998 την θεωρία διεύρυνσης και δόμησης των θετικών συναισθημάτων (the broaden-and-build theory of positive emotions), σύμφωνα με την οποία τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα έχουν διακριτές και συμπληρωματικές λειτουργίες προσαρμογής και γνωστικές και φυσιολογικές επιπτώσεις. Τα αρνητικά συναισθήματα καθοδηγούν τη μνήμη με τέτοιο τρόπο, προετοιμάζοντας κάποιον να συμπεριφερθεί επιδεικνύοντας μία συγκεκριμένη συμπεριφορά.
Για παράδειγμα, η συμπεριφορά της επίθεσης είναι αναμενόμενη όταν κάποιος νιώσει θυμό ή αυτή της φυγής όταν νιώσει φόβο. Αντίθετα, τα θετικά συναισθήματα διευρύνουν τις γνωστικές λειτουργίες κάποιου, επιτρέποντάς του να συμπεριφερθεί με πάρα πολλούς διαφορετικούς τρόπους.
Έτσι, δομείται η φυσιολογική, νοητική και κοινωνική λειτουργία του ανθρώπου εξαλείφοντας τις επιπτώσεις των αρνητικών συναισθημάτων ακόμα και σε επίπεδο βιολογικής δραστηριότητας, αφού τα θετικά συναισθήματα ρίχνουν τους ρυθμούς του καρδιαγγειακού συστήματος, το οποίο υπερδιεγείρεται όταν βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα.
Έρευνες έχουν αποδείξει ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να ανακαλούν θετικά συναισθήματα για να αντιμετωπίσουν αγχωτικές καταστάσεις, ενώ υπάρχουν ατομικές διαφορές στην ικανότητα νοητικής αναπαράστασης των συναισθημάτων καθώς και στη συναισθηματική ρύθμιση.
Οι Salovey & Mayer μίλησαν για τη συναισθηματική νοημοσύνη ως την ικανότητα κάποιου να ρυθμίζει τα συναισθήματα των άλλων και τα δικά του, να τα διαχωρίζει και να χρησιμοποιεί τις πληροφορίες που λαμβάνει για να κατευθύνει τις σκέψεις και τις πράξεις του. Η συναισθηματική νοημοσύνη έχει άρρηκτη σχέση με την ψυχική ανθεκτικότητα και η χρήση της εμπειρίας των καταστάσεων για την προσαρμογή σε μελλοντικές δύσκολες καταστάσεις είναι η ειδοποιός διαφορά για τους ανθρώπους με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη και ανθεκτικότητα.
Ερευνητικά δεδομένα
Μία συνθετική μελέτη που έγινε για τη σχέση της ψυχικής ανθεκτικότητας και των θετικών συναισθημάτων, προσπάθησε να αναδείξει τα δομικά στοιχεία της έννοιας της ανθεκτικότητας, τη συμβολή των θετικών συναισθημάτων στη βιολογική ρύθμιση του στρες και τον ρόλο της θετικής νοηματοδότησης σε αρνητικά γεγονότα για την αντιμετώπισή τους.
Στην πρώτη έρευνα, έγινε μία προσπάθεια ανάδειξης της σύνδεσης μεταξύ της σωματικής και της ψυχικής ανθεκτικότητας. Αν και υπάρχει βιβλιογραφία γύρω από το στρες, αυτή επικεντρώνεται στην έντασή του και όχι στη διάρκεια. Η εκτεταμένη έκθεση στο στρες μπορεί να αποβεί επιζήμια για την υγεία. Συγκεκριμένα, το καρδιαγγειακό σύστημα επηρεάζεται από τα αρνητικά συναισθήματα.
Η αντίδραση του καρδιαγγειακού συστήματος σχετίζεται με τις ατομικές διαφορές σε ψυχολογικό επίπεδο και σε επίπεδο συναισθηματικής ρύθμισης. Τα άτομα με ψυχική ανθεκτικότητα φαίνεται ότι μπορούν να επανέλθουν σε ψυχολογικό επίπεδο από το στρες, επηρεάζοντας έτσι και τη φυσιολογία τους, επαναφέροντας το καρδιαγγειακό σύστημα στα φυσιολογικά του επίπεδα πιο γρήγορα από ανθρώπους χωρίς ψυχική ανθεκτικότητα. Παράλληλα, οι ψυχικά ανθεκτικοί άνθρωποι έχουν την τάση να βιώνουν ένα στρεσογόνο γεγονός ως λιγότερο τρομακτικό.
Σ’ αυτή την έρευνα χρησιμοποιήθηκαν για δείγμα 57 φοιτητές του University of Michigan (74% γυναίκες) από 17 έως 40 ετών (M = 19.26, SD = 2.96). Οι οδηγίες που δόθηκαν στους συμμετέχοντες ήταν να προετοιμάσουν μία ομιλία την οποία θα παρουσίαζαν στην κάμερα και στη συνέχεια η ομιλία θα παρουσιαζόταν σε συμμαθητές τους οι οποίοι θα την αξιολογούσαν.
Για τη μέτρηση της ανθεκτικότητας χρησιμοποιήθηκε το The Ego-Resiliency Scale (J. Block & Kremen, 1996), για τη μέτρηση της θετικής και αρνητικής διάθεσης το Positive and Negative Affectivity Schedule (PANAS; Watson, Clark, & Tellegen, 1988), για τον τρόπο που βιώνουν το συναίσθημα χρησιμοποιήθηκαν κλίμακες αυτοαναφοράς με 14 συναισθήματα (afraid, amused, angry, anxious, content, disappointed, disgusted, eager, excited, frustrated, happy, interested, surprised, and sad) και για τη γνωστική αξιολόγηση επίσης αυτοαναφορικές κλίμακες για το πόσο τρομακτικό τους φαίνεται το να πραγματοποιήσουν την ομιλία και για το πόσο έτοιμοι νιώθουν ψυχολογικά.
Για το καρδιαγγειακό σύστημα έγιναν 6 μετρήσεις και ο μέσος όρος της υπερδιέγερσης του συστήματος ήταν 29.59 s (SD = 19.63). Στην έρευνα προέκυψε παραλληλισμός μεταξύ ψυχικής και σωματικής ανθεκτικότητας, εύρημα που αποτέλεσε βιβλιογραφική πρωτοπορία. Επίσης, η έρευνα επιβεβαίωσε ότι οι άνθρωποι με υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα θεώρησαν την ομιλία τους λιγότερο απειλητική και μπόρεσαν να ανακάμψουν από τα αρνητικά τους συναισθήματα γρήγορα.
Στη δεύτερη έρευνα, για να βρεθεί η συσχέτιση των γνωστικών λειτουργιών με την ανθεκτικότητα, χρησιμοποιήθηκαν ως δείγμα 57 συμμετέχοντες (49% γυναίκες) από 18 έως 22 ετών, φοιτητές του University of Michigan (M = 18.96, SD = .97). Υπήρχαν 2 οδηγίες που κατά τύχη ο κάθε συμμετέχων άκουγε μία από αυτές.
Στην πρώτη, τους παρέπεμπαν να δούνε την ομιλία ως μία δοκιμασία και να προετοιμαστούν ψυχολογικά σκεφτόμενοι τον εαυτό τους ως ικανό να τα καταφέρει.
Στη δεύτερη, οι συμμετέχοντες άκουγαν ότι θα αξιολογηθούν για την επίδοσή τους, ότι θα δουν το βίντεο οι καθηγητές και ότι με βάση αυτό θα προβλέψουν την ακαδημαϊκή και κοινωνική τους επίδοση στο Πανεπιστήμιο. Με κλίμακες αυτοαναφοράς προέκυψε ότι όσοι είχαν ακούσει την πρώτη εκδοχή και είδαν την ομιλία τους ως προσωπική πρόκληση ένιωσαν περισσότερο ενδιαφέρον (M = 2.50, SD = 2.21 vs. M = 3.71, SD = 2.27) και μεγαλύτερη ετοιμότητα σε σχέση με τους υπόλοιπους που είχαν ακούσει την πιο απειλητική εκδοχή (M = 2.23, SD = 2.45 vs. M = 4.14, SD = 2.17,). Οι άνθρωποι με υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας παρατηρήθηκε ότι ακόμα και στην πιο απειλητική εκδοχή το καρδιαγγειακό τους σύστημα ήρθε σε υπερδραστηριότητα για μικρότερο χρονικό διάστημα απ’ ότι των υπολοίπων.
Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που βρέθηκε ήταν ότι οι άνθρωποι με υψηλή ανθεκτικότητα αντικαθιστούσαν τα αρνητικά συναισθήματα με θετικές αξιολογήσεις, εύρημα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε επίπεδο παρέμβασης για ανθρώπους με χαμηλή ψυχική ανθεκτικότητα.
Στην τρίτη έρευνα, έγινε προσπάθεια ανάδειξης ότι οι ψυχικά ανθεκτικοί άνθρωποι σε καθημερινές αρνητικές καταστάσεις βρίσκουν κάποιο νόημα ή μία θετική διάσταση και έτσι τις αντιπαρέρχονται γρηγορότερα. Ως δείγμα χρησιμοποιήθηκαν 192 φοιτητές (65% γυναίκες) του ίδιου Πανεπιστημίου με ηλικίες από 18 έως 22 (M = 18.89, SD = .95). Η οδηγία που δόθηκε στους συμμετέχοντες ήταν να καταγράψουν ένα σημαντικό προσωπικό πρόβλημα που βιώνουν αυτή την περίοδο λεπτομερώς και να εκφράσουν ελεύθερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους για αυτό.
Παράλληλα συμπλήρωσαν κάποια τμήματα του Coping Responses Inventory που εξέταζαν την εύρεση θετικού νοήματος και όπως προέκυψε οι ψυχικά ανθεκτικοί άνθρωποι είχαν μεγαλύτερα ποσοστά στην εύρεση θετικού νοήματος (r = .27, p < .001). Επίσης όπως προέκυψε έπειτα από στατιστική ανάλυση, η εμπειρία των θετικών συναισθημάτων φαίνεται να είναι ιδιαίτερα βοηθητική στην εύρεση θετικού νοήματος στις δύσκολες καταστάσεις.
Οι άνθρωποι με ψυχική ανθεκτικότητα δεν εθελοτυφλούν απέναντι στα προβλήματα και στα αρνητικά τους συναισθήματα
Εν προκειμένω, οι συμμετέχοντες βίωσαν άγχος και νευρικότητα, ωστόσο τα θετικά συναισθήματα υπερίσχυσαν και μπόρεσαν έτσι να κατευνάσουν το στρες όχι μόνο σε ψυχολογικό επίπεδο αλλά και σε σωματικό, δίνοντας έτσι μία εικόνα για την πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων μέσω του συναισθήματος.
Όπως έχει αποδειχθεί και ερευνητικά τα άτομα που χρησιμοποιούν το χιούμορ τους ως μηχανισμό αντιμετώπισης δυσκολιών και αναφέρουν σε καθημερινή βάση τη θετική τους διάθεση, έχουν πιο ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα και χρησιμοποιούνε λιγότερα συχνά υπηρεσίες υγείας.
Πηγή: Resilient Individuals Use Positive Emotions to Bounce Back From Negative Emotional Experiences
Απόδοση: Γλυκερία Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
