Συνέντευξη στον Γιώργο Δουατζή
(Η συνέντευξη δόθηκε το 2008)
Ο θάνατος τον άγγιξε πολλές φορές. Κι ίσως γι αυτό, αγάπησε όσο λίγοι, με σπάνια δύναμη, τη ζωή. Πράγμα που απέδειξε αναλώνοντας ό,τι πολυτιμότερο, την ίδια τη ζωή του, σε αγώνες για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια, την αγάπη στο συνάνθρωπο. Μανώλης Γλέζος. Μια ζωή γεμάτη, στα όρια. Από το σκοτάδι στο φως. Ως μελλοθάνατος υμνούσε τη ζωή. Από τις φυλακές, έφτασε στις ανώτατες διακρίσεις. Από τα κυνηγητά και τις εξορίες, στην αναγνώριση. Για να μας διδάξει ότι μόνο με πίστη σε ιδανικά και με οράματα, ομορφαίνει η ζωή και πάει μπροστά.
Πλήρης αισιοδοξίας, ακμαίος, ξαφνιάζει με τη ζωντάνια και την ταχύτητα της σκέψης του. Αυτός ο νεαρός… των ογδόντα πέντε χρόνων, λέει: «Τον έχω σκεφτεί πολύ το θάνατο και τη ζωή μαζί. Από την πλήρη τους σμικρότητα, μέχρι τη μεγαλοσύνη τους. Όταν σκεφτώ τους γεωλογικούς χρόνους, η ζωή μας είναι μια στιγμή, ένα τίποτα. Κι όμως, πόσα πολλά πράγματα μπορούμε να κάνουμε στη διάρκεια αυτής της μικρής στιγμής που ζούμε…»
«Αλίμονο στις εξουσίες όταν καταλάβουν οι πολίτες τη δύναμή τους» λέει. Και για την πρόσφατη ανακήρυξή του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών: «Σκεφτόμουν συνέχεια πόσοι αγωνιστές, πόσες αγωνίστριες, μέσα στη μοναξιά της σιωπής φεύγουν από τη ζωή, έφυγαν, χωρίς καμιά διάκριση από την Πολιτεία. Πόσοι συνάνθρωποί μου βρίσκονται σήμερα γυμνοί μέσων υπεράσπισης, πόσοι βρίσκονται έρμαια φυσικών φαινομένων, έρμαια της ανθρώπινης κτηνωδίας».
Ο ανθρώπινος πόνος είναι κινητήρια δύναμη για τον Μανώλη Γλέζο. Τα λόγια του ξεκάθαρα: «Θέλω να έχω πάντα τα αυτιά και τα μάτια ανοιχτά, να ακούω και να βλέπω τις ανθρώπινες πληγές, τον πόνο και να αγωνίζομαι να τα γιατρέψω. Ήμουν πάντα αρνητής της όποιας μορφής εξουσίας, αρνητής του όποιου καταστημένου, αρνητής του όποιου τίτλου ξεχωρίζει το άτομο και το μετατρέπει σε εξουσιαστή υπηκόων».
Γυρίζετε συχνά στο παρελθόν;
Τα παιδικά και εφηβικά χρόνια είναι χαραγμένα γερά στη μνήμη. Ξεκουράζομαι με τις παιδικές αναμνήσεις. Ήταν η όμορφη εποχή των ονείρων τότε.
Ήρθατε πολλές φορές κοντά στο τέλος…
Αντιμετώπισα όλες τις μορφές θανάτου. Από ασθένεια, από αποφάσεις άλλων που με καταδίκασαν σε θάνατο, από απόπειρες δολοφονίας, από συμπλοκές και συγκρούσεις σε μάχες, από απεργίες πείνας. Όσο για τις υπόλοιπες μορφές θανάτου, περιμένω τον φυσιολογικό θάνατο, δεν σκέφτηκα ποτέ την αυτοκτονία και δεν έζησα το θάνατο της λήθης, τον οποίο πολεμάω για να επιζήσει η μνήμη των συντρόφων μου.
Σας φοβίζει;
Όχι, διότι έχω εξοικειωθεί με το θάνατο. Κάνουμε υπέρβαση του φόβου. Κάθε άγνωστο, αναπάντεχο, δημιουργεί φόβο. Όταν το αναλύσεις, το συζητήσεις, το ξεπερνάς. Όταν πηγαίνω στο χωριό μου, συναντάω συνομηλίκους μου. Ρωτάω: Τι κάνεις; Απαντούν: Τον αναμένω αλλά δεν ήρθε ακόμα. Κι εγώ τον περιμένω. Ο Πασαλίδης έλεγε ότι είμαι οχταψυχος, ότι έχω ζωές πάνω από τη γάτα (γέλιο)…
Μιλάτε για πολλές μορφές θανάτου…
Μία μορφή, είναι λόγω ασθένειας. Βασανίστηκα τρομερά στις φυλακές Αβέρωφ και βρέθηκα με καλπάζουσα φυματίωση στα είκοσι χρόνια μου. Πηγαίνοντας σπίτι, στο δρόμο, άρχισα να κάνω αιμοπτύσεις. Φτάνω σπίτι, με βλέπει η μάνα μου, τρομάζει, φέρνει μια λεκάνη, την γέμισα αίματα. Δεν μπορούσα να μιλήσω. Φωνάζει το γιατρό με εξετάζει και ακούω να της λέει «Κάνε του τη ζωή ευχάριστη, γιατί σε τρεις μέρες πεθαίνει». Όταν μπήκε στο δωμάτιο η μάνα μου, της έγραψα ένα σημείωμα «Μην ακούς το γιατρό. Δεν θα πεθάνω». Ένιωθα το θάνατο, σαράντα δύο πυρετό… Παγώσανε τα πόδια μου, το καταλαβαίνεις;
Κι από αποφάσεις άλλων;
Τρεις φορές αντιμετώπισα αυτή τη μορφή του θανάτου. Μας καταδίκασαν σε θάνατο εμένα και τον Απόστολο Σάντα οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής το 1941, επειδή κατεβάσαμε τη γερμανική σβάστικα από την Ακρόπολη. Το Οκτώβριο του 1948 στη διάρκεια του εμφυλίου καταδικάστηκα από το Στρατοδικείο Αθηνών. Και τρίτη φορά το 1949. Να σε καταδικάζουν συνάνθρωποί σου σε θάνατο… Με ποιο δικαίωμα αφαιρείς ζωή, αφαιρείς αυτό που δεν μπορείς να δώσεις;
Φαντάζομαι το συναίσθημα…
Έλεγα «ζω σήμερα, αύριο δε θα ζω». Φοβερό συναίσθημα. Όταν δικαζόσουν σε θάνατο στο Στρατοδικείο, υποχρεωτικά περνούσε ένα τριήμερο, κατά το οποίο ο συνήγορός σου κάνει αίτηση χάριτος, η οποία πάντα σχεδόν απορρίπτονταν και σε εκτελούσαν. Συνήθως, το βράδυ της προηγούμενης της εκτέλεσης, μας έκλειναν σε ένα υπόγειο κελί, στον περίφημο Γολγοθά. Εμάς μας κλείσανε αμέσως μετά την απόφαση στον Γολγοθά. Μάλιστα το τριήμερο έγινε πενθήμερο, διότι μεσολαβούσε Σαββατοκύριακο. Δεν γνωρίζαμε, ότι έξω χαλούσε ο κόσμος να ματαιωθεί η εκτέλεση μας. Είμαστε βέβαιοι ότι θα εκτελεστούμε. Και τελικά με την κινητοποίηση του λαού, της παγκόσμιας κοινής γνώμης και την επέμβαση τότε του στρατηγού Ντε Γκωλ, δεν εκτελεστήκαμε. Δέκα μέρες μετά, μας βγάλανε από το Γολγοθά. Τόσες μέρες πάσχιζαν να πάρουν απόφαση στο υπουργικό συμβούλιο.
Ανεξίτηλες αναμνήσεις.
Βέβαια. Θυμάμαι την παραμονή της εκτέλεσης, έρχεται ένας φύλακας που γνώριζα ότι ήταν βασανιστής. Του λέω, εσύ έτυχες; Αύριο θα εκτελεστώ, ας είχα ένα φύλακα της προκοπής. Μου απαντά με τα εξής συγκλονιστικά λόγια. «Ούτε κατάρα δε δίνω στον εχθρό μου, να φυλάει μελλοθανάτους. Πες μου τι θέλεις να κάνω για σένα». Του είπα λοιπόν, «θέλω να βρεις τη μάνα μου, αφού γίνει η εκτέλεση και να της περιγράψεις πώς ήμουν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Τίποτα άλλο δε θέλω».
Αυτό που λέτε για τη λήθη;
Πριν κάθε διαδήλωση, κάθε μάχη, ξέραμε ότι αύριο ενδέχεται να σκοτωθούμε. Λέγαμε «αν επιζήσεις, μη με ξεχάσεις. Κι όταν θα ξυπνάς το πρωί και θα συναντάς ανθρώπους, να λες διπλή καλημέρα και για μένα. Κι όταν τρως, πίνεις, τραγουδάς, χορεύεις, κάνεις έρωτα, θα τα κάνεις όλα και για μένα. Θα ζεις και για μένα». Πέρασα ανάμεσα από δύο σφαίρες πολυβόλου, που έκαναν δυο τρύπες μπρος και πίσω στο αμπέχονο μου…
Είτε σε καταδικάζουν, είτε σε πυροβολούν…
…πάλι κάποιος συνάνθρωπός σου ρίχνει τη σφαίρα. Κάποιος συνάνθρωπός σου σε σκοτώνει. Βλέπεις, δε φτάσαμε ακόμα σε σημείο «ανθρωποποίησης», ώστε να καταργήσουμε τον πόλεμο.
Σας έλεγαν «ζήσε και για μένα»…
Αυτό κάνω. Ζω για τον αδελφό μου που εκτελέστηκε από τους Γερμανούς κατακτητές, ζω και για πολλούς άλλους. Ο αδελφός μου πριν εκτελεστεί από τους Ναζί, έκοψε τη φόδρα του μπερέ του κι έγραψε πάνω της χαιρετισμό στη μάνα. «Σήμερα πάω για εκτέλεση πέφτοντας για τον ελληνικό λαό». Δεν με πάνε δηλαδή. Πάω. Εγώ το αποφάσισα. Πρόσφερε τον εαυτό του για τους άλλους… Είναι φορές που ρωτάω τον αδελφό μου «Νίκο τι θα θελες να κάνουμε;» Μικρά παιδιά είχαμε πει να κάνουμε μια βιβλιοθήκη στο χωριό. Πήγα και την έκανα…
Οι απόπειρες δολοφονίας;
Έγιναν εννέα εναντίον μου. Θυμάμαι στη Φλώρινα το 1963. Είχαμε εκλογές και ως οργανωτικός γραμματέας της ΕΔΑ όργωνα όλη τη χώρα. Οι τοπικές εφημερίδες έγραφαν «να μην πατήσει ο Γλέζος στη Φλώρινα», ανησυχούσαν οι δικοί μου, έλεγαν να μην πάω, αλλά επέμενα. Στη συνοδεία ήσαν δυο λεωφορεία με Λαμπράκηδες από τη Θεσσαλονίκη και άλλαζα συνέχεια αυτοκίνητο για προφύλαξη. Ξαφνικά βρεθήκαμε μπροστά σε πεσμένους κορμούς δέντρων στη μέση του δρόμου για να μην μπορούμε να περάσουμε. Ήθελαν να με εκτελέσουν εκεί. Φτάσαμε τελικά στη Φλώρινα, συνθήματα παντού, «Έξω ο Γλέζος, Θάνατος στο Γλέζο» κλπ. Στην κεντρική πλατεία μίλησα από μια πολύ ψηλή εξέδρα, μετακινούμενος πέρα – δώθε συνεχώς, για να αποφεύγω τις πέτρες που πετούσαν εναντίον μου. Τελείωσα την ομιλία και άρχισα να κατεβαίνω τα σκαλιά, οπότε ακούω ένα γδούπο, γυρίζω πίσω μου και βλέπω έναν άνθρωπο πεσμένο κάτω. Με είχε πλησιάσει με μαχαίρι κι ετοιμαζόταν να με καρφώσει. Τον είδε ένας δικός μας και τον χτύπησε στο κεφάλι με ένα γαλλικό κλειδί.
Πως νιώσατε;
Πιο έντονο ήταν το συναίσθημα, όταν ύστερα από πολλά χρόνια, συνάντησα τον επίδοξο δολοφόνο μου στη Φλώρινα. Ντρεπόταν. «Με έβαλαν να σε σκοτώσω, αναγκάστηκα», είπε και ζήτησε συγνώμη. Αγκαλιαστήκαμε, φιληθήκαμε… Μάλιστα στην υποδοχή οι τοπικές Αρχές, μου ζήτησαν συγνώμη εκ μέρους της πόλης της Φλώρινας για κείνη την απόπειρα. Ξέρεις, με την αναγνώριση των αγωνιστών, η Πολιτεία δεν αποκαθιστά τους αγωνιστές, αλλά τον εαυτό της.
Τα χρόνια στη φυλακή;
Μπήκα και βγήκα έξι φορές. Το μπες – βγες δεν αντέχεται. Τα καλύτερα χρόνια της ζωής μου, από είκοσι χρόνων ως τα σαράντα εννιά… Θυμάμαι το σκοτάδι στο πειθαρχείο των φυλακών Ακροναυπλίας. Ανάπλαθα στο νου μου εικόνες του έξω κόσμου. Έφερνα στο κελί μου το φως του ήλιου, τα χρώματα της θάλασσας, τα σπίτια του χωριού μου. Θυμόμουν όσα είχα δει κι επεξεργαζόμουν το υλικό της μνήμης με λέξεις. Στο σκοτάδι ανακάλυψα την αξία του λεκτικού συμβολισμού. ΄Όχι μόνο γιατί επιβεβαίωνα την ύπαρξή μου με τα λόγια, αφού μπορούσα να σκεφτώ μόνο με αυτά. Αλλά γιατί έφερνα μέσα μου με τις λέξεις, όλο τον έξω κόσμο…
Η έννοια χρόνος για σας;
Υπάρχουν στιγμές, που αποκτάς εμπειρία αιώνων. Για μένα μετράει ο χρόνος σε σχέση με την κοινωνική – πολιτική δραστηριότητα. Τα τέσσερα χρόνια της Κατοχής για παράδειγμα, για όλους τους Έλληνες ήταν τέσσερις αιώνες, αν λογαριάσεις τι δημιούργησε ο λαός μας ως πολιτικό παρόν εκείνη την εποχή. Νιώθω απόλυτα το πόσο είμαστε εφήμεροι. Ένα κερί είναι η διάρκεια της ζωής μας. Κάνεις έτσι, το διπλώνεις στη μέση και το κάνεις μισό. Το διπλώνεις στα τέσσερα, μικραίνεις τη ζωή με την απληστία.
Πώς βλέπετε τη Δημοκρατία μας;
Έχουμε την καλύτερη Δημοκρατία από όσες είχε η χώρα μας και τη χειρότερη από αυτήν που θα έπρεπε να έχουμε.
Γιατί;
Σήμερα έχουμε μια κοινωνία όπου οι πολίτες, όπως έγραψε ο Όμηρος, ουκ αλέγουσι. Δηλαδή δε νοιάζονται. Για ποια Δημοκρατία μιλάμε, όταν κάθε τέσσερα χρόνια ο πολίτης εκχωρεί σε αντιπροσώπους τα δικαιώματά του, να βουλεύεται, να νομοθετεί, να διοικεί, να δικάζει. Η εκλογή, είναι εκχώρηση των δικαιωμάτων του πολίτη στον πολιτικό. Φτάσαμε στο σημείο η εκχώρηση αυτή να θεωρείται ύψιστο πολιτικό δικαίωμα και θεσμικά κατοχυρωμένο. Όλα τα Συντάγματα, αναφέρουν την άσκηση εξουσίας εν ονόματι του λαού, από άλλους.
Μετάλλαξη λέξεων και εννοιών;
Έχουμε καταστρέψει την αλληλουχία των εννοιών, την οποία η ελληνική γλώσσα αποκαλύπτει υπέροχα. Πόλις – πολίτης – πολιτική -πολιτισμός. Μόνον όταν οι πολίτες συνέρχονται, συζητούν, συναποφασίζουν, όταν δηλαδή ασκούν οι ίδιοι πολιτική και όχι άλλοι εξ επαγγέλματος πολιτικοί, μόνο τότε μπορούμε να μιλάμε για Δημοκρατία και παραγωγή πολιτισμού. Όταν η άσκηση της πολιτικής φεύγει από τους πολίτες και ασκείται από εξ επαγγέλματος πολιτικούς, δεν έχουμε πολιτική.
Οι πολιτικοί εκφέρουν πολιτικό λόγο;
Θα υπήρχε πολιτικός λόγος από τους πολιτικούς, αν όλοι οι πολίτες είχαν λόγο; Οι πολιτικοί μετέτρεψαν τη γλώσσα επικοινωνίας και διαλόγου, σε γλώσσα εξουσίας και επιβολής, σε γλώσσα προπαγάνδας. Η γλώσσα των πολιτικών αντί να οξύνει τη σκέψη, να αναπτύσσει την οξυδέρκεια, θολώνει το μυαλό, σκοτώνει τη σκέψη. Η γλώσσα τους δημιουργεί την εντύπωση ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει.
Λόγος ξύλινος;
Αν το δεχτώ αυτό διολισθαίνω. Διότι θα έχω αποδεχθεί ότι υπάρχει ορθός και λαθεμένος πολιτικός λόγος. Και θα εννοώ ότι ο επαγγελματίας πολιτικός, δεν έχει σωστό πολιτικό λόγο. Μα εγώ θέλω να εξοβελίσω τον φερόμενο ως πολιτικό λόγο, που εκφέρουν οι πολιτικοί.
Υπάρχουν και οι νέοι μας όμως.
Άκουσε. Υπάρχει η Βουλή των εφήβων. Είναι όμως ένα στοιχείο εκτόνωσης επειδή το σύστημα έχει στριμωχτεί πολύ. Πηγαίνει ο έφηβος λέει τη γνώμη του, εκτονώνεται και δεν αλλάζει τίποτα. Πρότασή μου, στο Νομαρχιακό Συμβούλιο Αθηνών ήταν να σχηματίσουμε νομαρχιακό συμβούλιο εφήβων στην Αττική, που θα συνεδριάζει όποτε συνεδριάζουμε κι εμείς και θα μας λέει τη γνώμη του πάνω στα προβλήματα που έχουμε και εμείς προς συζήτηση. Έγινε αποδεκτό το αίτημά μου, αλλά δεν υλοποιήθηκε ποτέ…
Τι σας λέει η δυσωδία των ημερών στη δημόσια ζωή;
Είναι συνακόλουθο της διαστρέβλωσης στη λειτουργία της Δημοκρατίας. Είναι αποτέλεσμα αναμενόμενο, λόγω της μη συμμετοχής του πολίτη στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Δεν με ξάφνιασε. Όσο για τη δημοσιογραφία, φτάσαμε η τηλεοπτική οθόνη να μην παρουσιάζει πλέον το γεγονός, αλλά το σχόλιο ως γεγονός. Ακούμε συνεχώς σχόλια και ψάχνουμε για το γεγονός…
Τι βλέπετε να έρχεται αύριο;
Το άμεσο μέλλον είναι δύσκολο. Βλέπω ότι το σύστημα εξουσίας έχει την ευλυγισία να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις, ώστε να φτάνει στο σημείο μη ανατροπής, ανοίγοντας στρόφιγγες εκτόνωσης. Όμως κάποτε φτάνει να ξεχειλίζει η αγανάκτηση και τότε είναι απρόβλεπτες οι εξελίξεις. Αλίμονο στον άνθρωπο άμα μάθει το βόδι τη δύναμή του λέμε στο χωριό μου. Κι εγώ παραφράζω, αλίμονο στις εξουσίες όταν καταλάβουν οι πολίτες τη δύναμή τους.
Έχουμε καθυστέρηση ή πρόοδο;
Πρόοδο, παρά τα λάθη. Σήμερα επιτρέπεται η μάχη μεταξύ των κρατών, αλλά απαγορεύεται να πολεμάει ο πολίτης, ο λαός για τα δικαιώματα του. Παρά την αλματώδη τεχνική ανάπτυξη, βρισκόμαστε σε βαθύτατη κρίση. Πόλεμοι, λαοί καταπιεσμένοι, τεράστιοι πληθυσμοί σε εξοντωτική ανέχεια, θάνατοι από δίψα, πείνα, ασθένειες. Αν κάθε βράδυ οι άνθρωποι αναλογίζονταν τα λάθη της ημέρας και σχεδίαζαν την επομένη, θα ήταν ο κόσμος αλλιώτικος.
Η Αριστερά;
Ένα χρέος της, που δεν το έχει συνειδητοποιήσει ακόμα, είναι να πείσει τους πολίτες να πάρουν αυτοί στα χέρια τους την εξουσία και όχι το κόμμα. Άκουσε μια Απεραθείτικη ρήση: Σε ένα εργοτάξιο πληρώνει ο εργοδότης το βδομαδιάτικο στους εργάτες. Την ώρα που πληρώνει έναν εργάτη, του λέει «δεν είπες ευχαριστώ». «Α, ναι – λέει ο εργάτης – ξέχασα. Ευχαριστώ τα χέρια μου». Αναρωτιέμαι, η αυτογνωσία και η συνείδηση του τι πρέπει να κάνουμε, είναι τόσο δύσκολη;
Γιατί γράφετε ποιήματα;
Όλοι οι άνθρωποι κάποια στιγμή είναι ποιητές. Αιφνιδίασα μελλοθανάτους συντρόφους μου, λέγοντας, «πες μου το ποίημα που έγραψες απόψε». «Δεν έγραψα», μου απαντούσαν. «Πες αλήθεια», επέμενα. Όλοι είχανε γράψει ποιήματα…
Αίσθηση ελληνικότητας;
Η ελληνικότητά μου δεν έχει σχέση με τη φυλετική ή γεωγραφική έννοια. Αλλά με το ότι οι Έλληνες έχουν ανακαλύψει τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές αξίες, ως έννοιες, ως θεσμούς. Όταν όλα τα καθεστώτα στην αρχαιότητα ήταν μοναρχικά στην Ελλάδα, κι ας απαρτίζονταν από πολλές ανεξάρτητες πόλεις, λειτουργούσε η Δημοκρατία. Δεν υπήρχε ποτέ ο ένας, ο Φαραώ ας πούμε.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες;
Ήταν ο συνεκτικός ιστός. Σταματούσε ο πόλεμος. Αποφάσιζαν οι εμπόλεμοι να θεσμοθετήσουν τον μη πόλεμο πριν, κατά τη διάρκεια των αγώνων και μετά. Καταργούσαν το θάνατο των νέων και τους έβαζαν να αθλούνται. Αυτόν τον πολιτισμό φέρουμε μέσα μας οι Έλληνες.
Μεγάλες πληγές του σύγχρονου ανθρώπου;
Οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους και η σχέση τους με τη φύση. Αυτοκτονεί η ανθρωπότητα με τους πολέμους. Και παράλληλα καταστρέφει τη φύση. Γιατί πρέπει να φτάσουμε στο τελευταίο σκαλί, για να δούμε την αυτοκαταστροφή μας; Είπα κάποτε σε έναν μητροπολίτη: «Μήπως θα έπρεπε να ξεκινήσει η Εκκλησία έναν αγώνα να κλείσουν τα εργοστάσια παραγωγής όπλων; Αν δοξάζει η εκκλησία την αγάπη, αγάπη δεν είναι να μην υπάρχουν όπλα που σκοτώνουν τους ανθρώπους;»
Γιατί δεν τα εκδίδετε τα λεξικά σας;
Είμαι τελειομανής θέλω να βγει κάτι τέλειο. Το πρώτο που έφτιαξα ήταν το Απεραθείτικο λεξικό. Μετά έφτιαξα το λεξικό του νερού και τέλος το Κυκλαδίτικο.
Και τα τρία λεξικά, αδημοσίευτα.
ΛΕΞΕΙΣ… // Μανώλης Γλέζος
Τι είναι ποίηση;
Πράξη του ονείρου. Επέκταση του εαυτού στον κόσμο των οραμάτων. Με την ποίηση ονειρεύεσαι τον κόσμο που έχεις χάσει, τον κόσμο που θέλεις να υπάρξει.
Μεγαλύτερη χαρά;
Όταν ανάστησα τον αδελφό μου, φτιάχνοντας βιβλιοθήκη στο χωριό μας. Ήταν κοινό μας όνειρο, όταν ζούσε.
Τι είναι αγάπη;
Αλέγομαι. Να νοιάζομαι για τον άλλο. Να έχω την έννοια του.
Τιθασεύετε το συναίσθημα;
Ο μόνος τρόπος να το αντιμετωπίσεις, είναι η λογική. Με πόνο βέβαια.
Σύγκρουση;
Πάντοτε συγκρούομαι με την αδικία. Και με όσους έχουν την εξουσία και στερούν πράγματα από τους άλλους.
Μεγαλύτερο λάθος;
Η εισήγηση μου να μετατραπεί η ΕΔΑ από Συνασπισμός σε κόμμα.
Ανταμοιβή σας;
Η καλημέρα του κόσμου.
Ενοχές;
Για πολιτικά μου λάθη.
Μεγάλο όνειρο;
Η άμεση Δημοκρατία. Εφικτό όνειρο. Το έκανα στο χωριό μου.
Απώλεια;
Άνθρωποι που έχασα. Ποτέ δε σβήνει αυτό το πικρό συναίσθημα.
Πρώτη αμοιβή;
Ένα σφυρί, όταν δούλεψα στο σιδερά του χωριού μου. Και ως μπακαλόγατος, όπου με έβαλε η μάνα μου να κάνω λογαριασμούς για να μάθω μαθηματικά.
Απληστία;
Λιγοστεύει το χρόνο της ζωής. Να χαίρεσαι γι αυτό που έχεις και να μη λυπάσαι γι αυτό που δεν έχεις.
Απόγνωση;
Όταν με έπιαναν και με έβαζαν πάλι στο κελί, αλλά την έδιωχνα αμέσως.
Επιθυμία;
Να βλέπω πιο τακτικά τα εγγόνια μου.
Προτροπή στους νέους πολιτικούς;
Να δώσουν την εξουσία στο λαό.
Πηγή:https://www.fractalart.gr
