Επιμέλεια Αλέκος Χατζηκώστας //
Η Κάνδανος, ένα μικρό χωριό της Κρήτης, έμελλε (όπως και πολλά άλλα στην πατρίδα μας) να γίνει ένα από τα μνημεία της ναζιστικής θηριωδίας κατά τη διάρκεια του Β‘ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Κάνδανος είχε βομβαρδιστεί κατά την πρώτη μέρα της επιδρομής, ενώ στις 24 Μάη, μετά από σφοδρή μάχη στο φαράγγι της Κανδάνου, σκοτώνονται πολλοί Γερμανοί. Τη Δευτέρα 2 Ιούνη αρχίζει ο ανελέητος βομβαρδισμός του χωριού, ενώ στη συνέχεια τα τμήματα που μπήκαν στο χωριό έκαψαν όλα τα σπίτια.
Στις 3 Ιουνίου, δύναμη του 3ου τάγματος αλεξιπτωτιστών υπό τον υπολοχαγό Χορστ Τρέμπες έφθασε στο χωριό για να προβεί σε αντίποινα για τον θάνατο 25 γερμανών στρατιωτών κατά τη διάρκεια των μαχών για την κατάληψη της Κανδάνου (23–25 Μαΐου). Οι ναζί συγκεντρώνουν κατά ομάδες τους κατοίκους και αρχίζουν οι εκτελέσεις. Οι γερμανοί αλεξιπτωτιστές εκτελούσαν διαταγές του αρχηγού τους, στρατηγού Κουρτ Στούντεντ και την προηγουμένη ημέρα είχαν ξεκινήσει τα αντίποινα στη Κρήτη, ξεκινώντας από το Κοντομάρι Χανίων.
Πυρπολούν τα σπίτια της Κανδάνου και μέσα σε λίγες μέρες την κατέσκαψαν κυριολεκτικά. Φόνευσαν όλους τους κατοίκους που είχαν απομείνει, περίπου 180, και απαγόρευσαν με ποινή θανάτου την επίσκεψη του χώρου, καθώς και την ανοικοδόμησή του. Να σημειώσουμε ότι μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας, ο στρατηγός Κουρτ Στούντεντ συνελήφθη από τους Βρετανούς και τον Μάιο του 1947 δικάσθηκε από στρατοδικείο για τα εγκλήματα πολέμου της Βέρμαχτ στην Κρήτη και καταδικάσθηκε σε φυλάκιση πέντε ετών. Το αίτημα των ελληνικών αρχών για την έκδοσή του στην Ελλάδα απορρίφθηκε από τους Συμμάχους. Ο Στούντεντ δεν έμεινε για πολύ στη φυλακή και αποφυλακίστηκε για λόγους υγείας το 1948. Πέθανε σε ηλικία 88 ετών, το 1978.
Η Κάνδανος γίνεται ολοκαύτωμα. Τις αμέσως επόμενες ημέρες οι ναζί τοποθετούν πινακίδες — επιγραφές στην είσοδο και έξοδο του χωριού, γραμμένες στα γερμανικά και τα ελληνικά για το «κατόρθωμα» τους με στόχο να στείλουν σαφέστατο μήνυμα σε όσους θα «τολμούσαν» και στο μέλλον να αντισταθούν ενάντια στο Γ’ Ράιχ.
Οι πινακίδες
Πρώτη πινακίδα:
«Ως αντίποινον των από οπλισμένων πολιτών, ανδρών και γυναικών, εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος. Δια την κτηνώδη δολοφονίαν γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του Μηχανικού, από άνδρας γυναίκας, παιδιά και παπάδες μαζί και διότι τόλμησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ, κατεστράφη την 3η‑6–1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων δια να μη επανοικοδομηθή πλέον ποτέ».
Αυτή ήταν γραμμένη σε μαυροπίνακα μόνο στα γερμανικά, τοποθετήθηκε στην έξοδο της Κάνδανου προς Παλαιοχώρα στις 3/6/1941 και υπάρχει μόνο σε φωτογραφία
Δεύτερη πινακίδα (ανορθόγραφη):
«Ως αντίποινον των απώ οπλισμένων πολιτών ανδρών και γυναικών εκ τωνόπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος».
Γράφτηκε σε φύλλο ξυλόπορτας, τοποθετήθηκε στις 3/6/1941 στην είσοδο από τα Χανιά και καρφώθηκε σε δενδράκι του δρόμου
Τρίτη Πινακίδα:
«Εδώ υπήρχε η ΚΑΝΔΑΝΟΣ. Κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 γερμανών Στρατιωτικών».
Ήταν σε μαρμάρινη πλάκα και σκοπό είχε (στα τέλη του 1943) να «κοσμήσει» μνημείο που κατασκεύαζαν οι γερμανοί που δεν ευδοκίμησε.
Το έγγραφο-ντοκουμέντο
Η απόφαση των Γερμανών για μη επανοικοδόμηση της Κάνδανου ήταν διαρκής. Το αποδεικνύει και το σχετικό έγγραφο που παρουσιάζουμε.
Σε έγγραφο (ολόκληρο στο βιβλίου του Μ. Γλέζου «Εθνική Αντίσταση 1940–1945 / Στοχαστής 2006) του Γερμανού νομάρχη Χανίων προς τον «Κ. Πρόεδρον της Κοινότητος Κανδάνου» ‑με στόχο προφανώς να δοθεί ένα διαχρονικό μήνυμα σε όσους «τολμούν» να αντιστέκονται — αναφέρονται τα εξής αποκαλυπτικά:
«Κοινοποιούμεν κατωτέρω την από 9/11 ε.ε διαταγήν Στρατιωτικού Διοικητού Κρήτης και παρακαλούμεν όπως δημοσιεύσητε ταύτην ευρύτατα διά τοιχοκολήσεως κλπ. Ινα λάβωσι γνώσιν οι κάτοικοι της υμετέρας Κοινότητος και οι λοιποί ενδιαφερόμενοι.
Ο Νομάρχης Ερρ Περμανσλάγκερ
Δια την αντιγραφήν
(Τ.Σ) υπογραφή
Χανιά 9/11/1941
Στρατιωτικός διοικητής Κρήτης- Διεύθυνσις Εσωτερικών
Προς Τον κ. Υπουργόν Γενικόν Διοικητήν Κρήτης
«Περί της καλλιέργειας της Κανδάνου»
1. Ως αντίποινα διά τον φόνον 45 Γερμανών Στρατιωτικών κατεστράφη τέλος Μαϊου το χωρίον Κάνδανος. Συγχρόνως απηγορεύθη η επανοικοδόμησις ταύτης.
2. Η διαταγή αυτή παραμένει ισχύουσα. Το κέντρον του χωρίου ήτοι το συγκρότημα οικιών το οποίον ευρίσκετο επί της οδού Χανίων – Παλαιχώρας ως και εις τας εξόδους του χωρίου εις ας ευρίσκονται δύο ελαιοτριβεία δεν επιτρέπεται ν’ ανοικοδομηθούν. Μάλιστα πρέπει να φροντίσητε ώστε το μέρος εκείνο του χωρίου δέον όπως κατεδαφισθή. Αυτό τούτο επιβάλλεται δια λόγους κοινής ασφαλείας, τα δε υλικά δύνανται να χρησιμοποιηθούν αλλού. Ο διακονισμός των δικαιωμάτων κατοχής εις αυτά τα μέρη είναι έργον των Ελληνικών Αρχών.
3. Η παράγραφος 2 εξακολουθεί ισχύουσα με τας κάτωθι τροποποιήσεις. Α) Η ουχί καταστραφείσα μικρά Εκκλησία συμπεριλαμβανομένης και της αυλής δύναται να εξακολουθή υφισταμένη. (Εις τα προς καταστροφήν ευρισκόμενα οικήματα υπαγεται και το Δικαστικόν Μέγαρον. Β) Το ελαιοτριβείον το ευρισκόμενον επί της οδού του χωρίου προς τομέρος της πόλεως Χανίων δεν πρέπει να κατεδαφισθή πριν η εξακριβωθή κατά πόσον θα είναι επωφελής η χρησιμοποίησις του. Γ) Οι κήποι του χωρίου Κανδάνου δύνανται να καλλιεργηθούν χωρίς όμως επ’ ουδενί λόγω να έχη ως αποτέλεσμα τον επανοικισμόν του χωρίου ή και μερικών οικιών. Εξ’ αιτίας τούτου επιτρέπεται εις το μέλλον η μετάβασις εις το χωρίων.
4. Η επανοικοδόμησις των υπολοίπων συνοικισμών επιτρέπεται. Η χρησιμοποίησις των χρήσιμων υλικών των κατεστραμμένων οικιών δύναται να γίνη δια την αυτήν αιτίαν και τούτο ανατίθεται εις τας Ελληνικά Αρχάς.
5.- Οι κήποι και οι αγροί οι οποίοι η δεν ήθελον καλλιεργηθή υπό των κατόχων πρέπει υπό την Διεύθυνσιν του Δημάρχου υπευθύνως να χρησιμοποιηθούν προς καλλιέργειαν.
6.- Εντός μιας εβδομάδος παρακαλώ όπως μοι ανακοινώστε εάν είναι δυνατόν το άλεσμα της μελλοντικής εσοδείας ελαιών από τα γειτονικά χωρία Πλεμενιανά, Κακοδίκι, κλπ. Ευρισκόμενα ελαιοτριβεία. Ο Διευθυντής της Δ/νσεως Εσωτερικών».
Πηγή: https://atexnos.gr/
