Ο Αθανάσιος Αλεξανδρείας ή Μέγας Αθανάσιος ή Άγιος Αθανάσιος ήταν Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Τιμάται ως άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία και από την Ρωμαιοκαθολική εκκλησία.Είναι έναν από τους τέσσερις μεγάλους Πατέρες της Ορθόδοξης εκκλησίας και έναν από τους 33 Πατέρες της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Σε ηλικία 25 ετών χειροτονήθηκε διάκονος από τον επίσκοπο Αλεξανδρείας Αλέξανδρο, τον οποίο ακολούθησε στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο το 325, στη Νίκαια της Βιθυνίας. Εκεί αναδείχθηκε πρωτεργάτης στην καταδίκη της διδασκαλίας του Αρείου που χαρακτηρίστηκε αιρετική. Το 328 και σε ηλικία 33 ετών εξελέγη πατριάρχης Αλεξανδρείας.
Ο Άγιος Αθανάσιος που επονωμάστηκε και Μέγας γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον 3ον μ.χ αιώνα. Οι γονείς του ήταν χριστανοί και ο μικρός Αθανάσιος 'εδειξε την κλίση του από μικρός για την ιεροσύνη αφού λέγεται ότι έπαιζε με τους φίλους του και εκείνος τους βάπτιζε στο όνομα του Χριστού. Την θεολογική του γνώση την απέκτησε αργότερα από την Θεολογική Κατηχητική σχολή της Αλεξανδρείας. Εκείνη την εποχή γνωρίστηκε και με τον Άγιο Αντώνιο του οποίου τον βίο και τα θαύματα συνέγραψε αργότερα.
Το 325 μ.Χ. χειροτονείται διάκονος και συμετέχει ενεργά σαν γραμματέας στην Α΄ Οικουμενική σύνοδο. Το 328 μ.Χ, πεθαίνει ο πνευματικός Πατέρα και επίσκοπος Αλεξανδρείας Αλεξάνδρος, όπου με ομόφωνη απόφανη και των κληρικών και του λαού, χειροτονήθηκε επίσκοπος. Χειροτονήθηκε μόλις σε ηλικία 33 ετών.
Ανέπτυξε έντονα αντιαιρετική δράση, με στόχο την διάδοση του «ορθού» δόγματος της ομοουσιότητας του Πατρός και του Υιού.
Ο Μέγας Αθανάσιος επονομάστηκε και "στύλος της ορθοδοξίας" και ήταν επίσκοπος 46 χρόνια. Τα 17 από αυτά τα πέρασε στην εξορία.
Πρώτη εξορία
Οι Αρειανιστές πέτυχαν να συκοφαντίσουν τον Αθανάσιο λόγω της μαχητικότητας του στην Α΄Οικομενική Σύνοδο αλλά και της μαχητικότητάς του εναντίον τους. Οι επίσκοποι συντάχθηκαν με τις θέσεις του Αρείου και έστειλαν στον Αυτοκράτορα Κωσταντίνο αντιπροσωπεία κατηγορώντας τον Αθανάσιο για φόρους υπέρ της εκκλησίας, για μαγεία και πορνεία.
Ο Αθανάσιος στη σύνοδο της Τύρου βρέθηκε σε δύσκολη θέση παίρνοντας μηνύματα κατά της ζωής του. Πήγε στην Κωσταντινούπολη για να δει ο ίδιος και να εξηγήσει τη θέση του στον αυτοκράτορα αλλά εκείνος δεν τον δέχτηκε. τον είχαν πείσει με ψευδής κατηγορίες. έτσι πήγε για πρώτη φορά εξορία που κράτησε δύο χρόνια και τεσσερεις μήνες. Επέστρεψε το 337μ.χ μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα Κωσταντίνου.
Δεύτερη εξορία
Οι συκοφαντείες όμως δεν σταμάτησαν με αποτέλεσμα ο νέος Αυτοκράτορας Κωντάντιος, φιλοαρειανός τον εξορίζει στην Ρώμη όπου αποδεικνύεται η αθωοτητά του. Παρ΄όλα αυτά γυρίζοντας στην Κωσταντινούπολη εξορίζεται πάλι για έξι χρόνια αυτή τη φορά.
Το 356 ο Κώνστας , αδελφός και συναυτοκράτορας δολοφονείται, ο Κωνστάντιος είναι τώρα αυτοκράτορας του Δυτικού και του Ανατολικού μέρους και οι Αρειανοί επίσκοποι, βλέπουν αυτή την ευκαιρία και κινούνται αποφασιστικά. Καλούν σύνοδο, καθαιρούν τον Αθανάσιο και στέλνουν στρατό από 5000 στρατιωτών με τον Ρωμαίο Συριανό, για να τον εξοντώσουν οριστικά. Ο ίδιος φυγαδεύεται στη έρημο, όπου για έξι χρόνια διαφεύγει τη σύλληψη με τη βοήθεια μοναχών και παρθένων.
Τρίτη εξορία
Μετά τον θάνατο του Κωστάντιου αυτοκράτορας ανακυρήχθηκε ο Ιουλιανός. Ανακαλεί αμέσως όλους τους εξόριστους μαζί και τον Άγιο Αθανάσιο.
Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός όμως είναι λάτρης του αρχαίου πνεύματος, ονειρεύεται να ξαναστήσει το Πάνθεο των Ρωμαίων και ο Αθανάσιος αντιστέκεται στεναρά. Αποτέλεσμα είναι να εξοριστεί πάλι αυτή την φορά στην Θηβαϊδα το 364 μ.χ
Τέταρτη εξορία
Ενώ επέστρεψε μετά τον θάνατο του Ιουλιανού του επονομαζόμενου 'Παραβάτη", προχώρησε, απρόσκοπτα το έργο του, επί εποχής Ιοβιανού μέχρι το 364μ.Χ. και το θάνατό του.Ο διάδοχός του ο Ουαλεντινιανός Α', ο οποίος ήταν οπαδός του Αρείου, εκδιώκει τον Αθανάσιο. Μέσα σε τέσσερις μήνες επειδή φοβόταν εξέγερση των κατοίκων της Αλεξάνδρειας, ανακαλεί από την εξορία τον Αθανάσιο. Από τότε και μέχρι τον θάνατο του, παρέμεινε στο θρόνο του, χωρίς διωγμούς.
Ιερά Λείψανα:
Μέρος της παλάμης του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται στο Προσκύνημα Αγ. Νεκταρίου Καμαρίζης Λαυρίου.
Μερικά τμήματα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Αθανασίου βρίσκονται στις Μονές Ιβήρων, Ζωγράφου και Εσφιγμένου Αγίου Όρους, Μεγ. Σπηλαίου Καλαβρύτων, Προυσού Ευρυτανίας και Αγάθωνος Φθιώτιδος.
Υμνολογία
Απολυτίκιο:
(Ἦχος γ')
Στῦλος γέγονας Ὀρθοδοξίας,
θείοις δόγμασιν ὑποστηρίζων
τὴν Ἐκκλησίαν, ἱεράρχα Ἀθανάσιε·
τῷ γὰρ Πατρὶ τὸν Υἱὸν ὁμοούσιον
ἀνακηρύξας κατῄσχυνας Ἄρειον.
Πάτερ Ὅσιε,
Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε,
δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Ἒργοις λάμψαντες, Ὀρθοδοξίας, πᾶσαν σβέσαντες κακοδοξίαν, νικηταί τροπαιοφόροι γεγόνατε· τῇ εὐσεβείᾳ τά πάντα πλουτίσαντες, τήν Ἐκκλησίαν μεγάλως κοσμήσαντες, ἀξίως εὕρατε Χριστόν τόν Θεόν, δωρούμενον πᾶσι τό μέγα ἔλεος.
