by Lectures Bureau
Οι περισσότεροι άνθρωποι επιθυμούν να αλλάξουν ορισμένες πτυχές του χαρακτήρα τους. Για παράδειγμα, ο Στέφανος θέλει να γίνει πιο εξωστρεφής, ενώ η Ελισάβετ θέλει να γίνει πιο οργανωτική. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Στέφανος και η Ελισάβετ επιθυμούν να πραγματοποιήσουν αλλαγές οι οποίες από τους περισσότερους θα χαρακτηρίζονταν ως κοινωνικά επιθυμητές και αποδεκτές.
Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να αλλάξουν προς μία πιο κοινωνικά επιθυμητή κατεύθυνση (δηλαδή να αυξήσουν τον βαθμό της εξωστρέφειας, της εκδηλωτικότητας, της ενσυνειδησίας, της συναισθηματικής σταθερότητας, της ευπροσηγορίας και της δεκτικότητάς τους). Μάλιστα, τα άτομα που δυσκολεύονται περισσότερο στο να επιδεικνύουν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, είναι και αυτά που επιθυμούν περισσότερο να τα αποκτήσουν. Πώς όμως αλλάζουν οι άνθρωποι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους;
Για να βοηθήσουν τον εαυτό τους σε αυτήν τη διαδικασία, κάποιοι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη στρατηγική του να θέσουν συγκεκριμένους στόχους. Οι στόχοι, γενικώς, δίνουν μία αίσθημα κατεύθυνσης, δομής και νοήματος στο άτομο. Συγκεκριμένα, οι στόχοι που σχετίζονται με την αλλαγή της προσωπικότητας μπορούν να προσφέρουν κίνητρο και μια εσωτερική δυναμική.
Ωστόσο, αυτό συνεπάγεται ότι δεν πρέπει να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη τελειωτική κατάσταση στην οποία στοχεύουμε να βρεθούμε (όπως το να τελειώσουμε το Πανεπιστήμιο ή να αγοράσουμε μία κατοικία). Αντιθέτως, οι στόχοι που αποσκοπούν στην αλλαγή της προσωπικότητας χρησιμεύουν ως σταθερό κίνητρο που κατευθύνει το άτομο προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο θα πρέπει ο Στέφανος και η Ελισάβετ να χρησιμοποιήσουν τους στόχους αλλαγής, ώστε να γίνουν είτε πιο κοινωνικοί είτε πιο οργανωτικοί.
Βέβαια, το κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει είναι: Μπορούν οι άνθρωποι, εκ προθέσεως, να αλλάξουν την προσωπικότητά τους; Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Τα ευρήματα από τις μέχρι τώρα έρευνες είναι ετερογενή: Ενώ κάποιες μελέτες δείχνουν ότι οι στόχοι αλλαγής επικουρούν στην αλλαγή της προσωπικότητας προς την επιθυμητή κατεύθυνση, άλλες έρευνες καταλήγουν σε αντιφατικά αποτελέσματα. Υπάρχουν μάλιστα και μελέτες που δείχνουν αλλαγή προς την αντίθετη και μη επιθυμητή κατεύθυνση.
Μια πρόσφατη έρευνα από τους Lücke et al. (2020), προσπάθησε να ρίξει φως σε αυτή την αντιφατικότητα και επικεντρώθηκε σε δύο πτυχές των στόχων για αλλαγή, για τις οποίες τέθηκε η υπόθεση ότι μπορεί να σχετίζονται με την οικειοθελή αλλαγή στην προσωπικότητα του ατόμου:
Πρώτον, η σπουδαιότητα του στόχου, δηλαδή το πόσο σημαντικό και επιθυμητό είναι για το άτομο να αλλάξει το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό του.
Δεύτερον, η δυνατότητα υλοποίησης του στόχου, δηλαδή το πόσο πιθανό και εφικτό είναι να αλλάξει το άτομο το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, με βάση την κατάστασή του.
Οι ερευνητές υποστήριξαν ότι αυτές οι δύο πτυχές και ιδιαίτερα ο συνδυασμός τους, μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη για το αν κάποιοι συγκεκριμένοι στόχοι αλλαγής θα βοηθήσουν στην αλλαγή της προσωπικότητας του ατόμου.
Ένα κρίσιμο στοιχείο για την επίτευξη της αλλαγής είναι η διαμόρφωση της καθημερινής ζωής του ανθρώπου: Εφόσον οι συγκεκριμένοι στόχοι αλλαγής είναι σημαντικοί και υλοποιήσιμοι, πιθανότατα το άτομο θα αλλάξει τις καθημερινές τους συνήθειες και θα επενδύσει σε καθημερινές καταστάσεις που βοηθούν στην αλλαγή προσωπικότητας. Αυτό με τη σειρά του, θα αντικαταστήσει τις παλιές σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές με καινούργιες και πιο επιθυμητές και έτσι θα τεθούν οι βάσεις για μια σταδιακή αλλαγή προσωπικότητας.
Για παράδειγμα, ο στόχος του Στέφανου να γίνει πιο εξωστρεφής, θα πρέπει να είναι αρκετά σημαντικός για αυτόν ώστε να αρχίσει να συμπεριφέρεται με έναν τρόπο που του επιτρέπει να συναντά περισσότερους νέους ανθρώπους. Παράλληλα όμως, αυτό πρέπει να είναι και εφικτό από τον τρόπο που είναι δομημένη η καθημερινή του ζωή και από το περιβάλλον στο οποίο ζει. Αντιθέτως, εάν ο στόχος της Ελισάβετ να γίνει πιο οργανωτική δεν είναι πραγματικά σημαντικός για εκείνη, επειδή πιθανώς ο μόνος λόγος που επιθυμεί να αλλάξει είναι ότι δέχεται πίεση από το περιβάλλον της να γίνει πιο οργανωτική, η Ελισάβετ είναι λιγότερο πιθανό να προσπαθήσει να αλλάξει τις καθημερινές της συνήθειες ώστε να επιτύχει τον συγκεκριμένο στόχο.
Οι ερευνητές δοκίμασαν να εξετάσουν τις συγκεκριμένες υποθέσεις σε ένα ετερογενές με βάση την ηλικία δείγμα 383ών συμμετεχόντων στη Γερμανία. Η μελέτη διήρκεσε για πάνω από δύο χρόνια και είχε μη επεμβατικό σχεδιασμό, προϋποθέτοντας ότι η αλλαγή στην προσωπικότητα των συμμετεχόντων θα εξεταζόταν στο φυσικό περιβάλλον. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των συμμετεχόντων και οι στόχοι αλλαγής τους αξιολογήθηκαν πολλές φορές μέσω ερωτήσεων αυτοαναφοράς. Παράλληλα, με τον ίδιο τρόπο γινόταν και αξιολόγηση του πόσο σημαντικοί ήταν οι συγκεκριμένοι στόχοι για το κάθε άτομο, καθώς και το πόσο εύκολα υλοποιήσιμοι ήταν αυτοί με βάση το περιβάλλον του ατόμου. Τα βιώματα των συμμετεχόντων και οι καταστάσεις που αντιμετώπισαν αξιολογούνταν σε καθημερινή βάση για ως και 10 συνεχόμενες μέρες την κάθε φορά.
Τι ανακάλυψαν οι επιστήμονες;
Πρώτον, αντίθετα στις προβλέψεις τους, τα άτομα με πιο εξέχοντες στόχους αλλαγής δεν παρουσίασαν μεγαλύτερες πιθανότητες αλλαγής προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Δηλαδή, η ένταση με την οποία θα επιθυμούσε ο Στέφανος να γίνει πιο εξωστρεφής, δε θα αρκούσε ως στοιχείο για να προβλεφθεί η πιθανότητα να επιτύχει τον στόχο του.
Δεύτερον, παρόλο που η σημασία που είχαν για τον καθένα, μαζί με τη δυνατότητα υλοποίησης των στόχων που είχαν επιλέξει οι συμμετέχοντες διέφεραν σημαντικά μεταξύ τους, κανένα από αυτά τα δύο στοιχεία δεν έδειξε να συνδέεται σημαντικά και σταθερά με την αλλαγή προσωπικότητας στην πράξη. Έτσι, ακόμα και αν ο στόχος αλλαγής της Ελισάβετ ήταν πολύ σημαντικός γι’ αυτήν και ταυτόχρονα υπήρχαν και οι κατάλληλες προϋποθέσεις για να τον πραγματοποιήσει, αυτό δεν θα αύξανε τις πιθανότητές της να γίνει πιο οργανωτική.
Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα μοιάζουν αποκαρδιωτικά. Τίθεται έτσι το ερώτημα: Έχει νόημα και πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε να αλλάξουμε πτυχές της προσωπικότητάς μας; Ή μήπως πρέπει, μεταξύ άλλων, να ξεχάσουμε τις υποσχέσεις που δώσαμε στον εαυτό μας την Πρωτοχρονιά που πέρασε; Η απάντηση είναι πως έχει νόημα να προσπαθήσουμε. Αλλά με έναν άλλον τρόπο!
Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν οι ερευνητές είναι πως προκύπτει ένας άλλος σημαντικός παράγοντας, ο οποίος συμβάλλει περισσότερο στην επίτευξη της αλλαγής. Αυτός ο παράγοντας είναι ο τρόπος με τον οποίον διατυπώνονται οι στόχοι αλλαγής: Οι στόχοι πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένοι. Αυτό σημαίνει πως ο στόχος αλλαγής του Στέφανου να γίνει πιο εξωστρεφής ίσως είναι πολύ αφηρημένος για να τον παρακινήσει να αλλάξει την καθημερινή του ρουτίνα. Αντ’ αυτού, καλό είναι να θέσει έναν πιο συγκεκριμένο στόχο αλλαγής, όπως η εγγραφή σε έναν σύλλογο που ασχολείται με κάποιο χόμπι που τον ενδιαφέρει, ώστε εκεί να συναντήσει νέους ανθρώπους. Παρομοίως, αντί η Ελισάβετ να βάλει στο μυαλό της να γίνει πιο οργανωτική, θα μπορούσε να θέσει στον εαυτό της τον πιο συγκεκριμένο στόχο του να συντάσσει μια εβδομαδιαία λίστα με καθημερινές δραστηριότητες, τις οποίες θα πρέπει να αναλαμβάνει και να φέρνει εις πέρας.
Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι συνήθειες και συμπεριφορές είναι δυνατόν να επιφέρουν σταδιακές αλλαγές στον χαρακτήρα του Στέφανου και της Ελισάβετ, καθιστώντας τους πιο εξωστρεφείς και οργανωτικούς αντίστοιχα. Επιπροσθέτως, εκτός του ότι οι στόχοι αλλαγής πρέπει να είναι πιο συγκεκριμένοι, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι στην προσπάθεια αλλαγής βοηθάει οι στόχοι να είναι και μετρήσιμοι, εφικτοί, σχετικοί και χρονικά οριοθετημένοι. (Μάλιστα, έτσι προέκυψε και το ακρωνύμιο SMART από τα αγγλικά Specific, Measurable, Attainable, Relevant, Time-bound).
Τέλος, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τον τύπο της κατάστασης που σχετίζεται με την αύξηση ή τη μείωση ενός συγκεκριμένου χαρακτηριστικού. Ο ίδιος στόχος αλλαγής (π.χ. μεγαλύτερη εξωστρέφεια), μπορεί να απαιτεί μια διαφορετική προσέγγιση από τον Στέφανο σε σχέση με την Ελισάβετ. Κάθε άτομο πρέπει να προσδιορίζει ξεχωριστά τους τρόπους και να διαμορφώνει τις δικές του καταστάσεις μέσα από τις οποίες θα έχει τη δυνατότητα να εκφράσει και να θέσει τους SMART στόχους αλλαγής του.
Πηγή: psychologos.gr
Εικόνα: https://gr.pinterest.com/pin/678354762642232917/
