Κωνσταντίνος Χαροκόπος
Φωτογραφία αρχείου
Όλοι διερωτώμεθα πως είναι δυνατόν ανεπαρκείς άνθρωποι, άνθρωποι δίχως γνώσεις και συγκρότηση, να είναι τόσο σίγουροι για τον εαυτό τους, να υπερεκτιμούν τις ικανότητες τους, να μην αναγνωρίζουν τις ελλείψεις τους, να εκφράζουν με αφάνταστη σιγουριά απόψεις, που είναι κραυγαλέα αντιεπιστημονκές και ανορθολογικές και να δρουν με ιδιαίτερο πάθος προασπιζόμενοι τις ατεκμηρίωτες θέσεις τους.
Το παραπάνω ερώτημα, δεν απαντάται μόνο μέσω της γνωστής ρήσης του Bertrand Russell, ότι η θεμελιώδης αιτία του προβλήματος είναι ότι στον σύγχρονο κόσμο αυτοί που γνωρίζουν λίγα είναι γεμάτοι με βεβαιότητα, ενώ όσοι γνωρίζουν πολλά είναι γεμάτοι αμφιβολίες. Το ερώτημα αυτό απαντάται και με επιστημονικούς όρους. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται Dunning - Kruger, έχοντας πάρει το όνομα του από τους δύο ερευνητές του Πανεπιστημίου Cornell που το περιέγραψαν το 1999. Πρόκειται περί ενός ψυχικού βραχυκυκλώματος το οποίο καταδικάζει κάποιον, που είναι ανίκανος στο να αντιλαμβάνεται την ανεπάρκειά του και την άγνοια του, οδηγώντας τον στην έπαρση.
Οι ερευνητές, ασχολήθηκαν με αυτό το θέμα μετά από ένα κωμικοτραγικό συμβάν που τους κέντρισε τον ενδιαφέρον.
Ήταν το 1995, όταν ένας 44χρονος Αμερικανός αποφάσισε να ληστέψει δυο τράπεζες. Γνωρίζοντας ότι ο χυμός λεμονιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αόρατο μελάνι, αποφάσισε να καλύψει το πρόσωπο του με χυμό λεμονιού έτσι ώστε να γίνει ο ίδιος αόρατος κατά τη διάρκεια της ληστείας. Μάλιστα αναρωτιόταν γιατί κάνεις άλλος ληστής τραπεζών δεν είχε σκεφθεί να χρησιμοποιήσει χυμό λεμονιού, αντί για την κλασσική μάσκα, ώστε να προστατευθεί απέναντι στην εύκολη αναγνώριση του προσώπου του.
Αφού ολοκλήρωσε επιτυχώς τις ληστείες του και έκρυψε τα κλοπιμαία, ο ληστής επέστρεψε στην κατοικία του. Εκεί έπλυνε το πρόσωπο του, διότι δεν χρειαζόταν πια να είναι αόρατος. Αμέσως μετά τη ληστεία η αστυνομία δημοσιοποίησε βίντεο από τις κάμερες ασφαλείας των τραπεζών και ο ληστής αναγνωρίστηκε, οπότε δεν άργησε να εμφανιστεί η αστυνομία στην εξώπορτα του, να συλληφθεί και να οδηγηθεί στο κρατητήριο.
Εκεί μάταια οι αστυνομικοί του εξηγούσαν πως τον αναγνώρισαν, διότι το πρόσωπο του ήταν ορατό στις κάμερες. Ο ληστής ήταν δύσπιστος. Θεωρούσε ότι η αστυνομία ψευδόταν και ότι προσπαθούσε με αυτό το ψέμα να του αποσπάσει την ομολογία του. Διερωτήθηκε αν με τη ζέστη του ήλιου, μήπως εξατμίστηκε ο χυμός από το λεμόνι κι έτσι έπαψε να είναι αόρατος. Αρνιόταν όμως να αποδεχθεί ότι είχε αποτύχει στο να γίνει αόρατος.
Εξετάστηκε από ιατρούς, για να αποκλειστεί η περίπτωση προγενέστερης λήψης ψυχοτρόπων ουσιών. Οι εξετάσεις ήταν αρνητικές, όπως οι ψυχιατρικές εξετάσεις που ακολούθησαν. Αποδείχθηκε ότι δεν είχε παραισθήσεις και ότι δεν έπασχε από κάποια ψυχιατρική διαταραχή. Αποδείχθηκε ότι απλά έκανε λάθος. Η κατανόησή του για το πώς λειτουργούν ο χυμός λεμονιού και οι κάμερες ήταν λανθασμένη. Η περίπτωση του McArthur Wheeler, οδήγησε στις έρευνες των Dunning και Kruger, που οδήγησαν στη μελέτη με τίτλο «Ανικανότητα και Άγνοια: Πώς οι δυσκολίες στην αναγνώριση της ανικανότητας κάποιου οδηγούν σε μεγάλες αυτο-αξιολογήσεις».
Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι όσοι είναι ανεπαρκείς δεν νιώθουν την ανάγκη και την επιθυμία να μάθουν κάτι περισσότερο, και τείνουν να αναπαύονται στην κορυφή των πεποιθήσεων και της άγνοιάς τους, κοιτάζοντας τον υπόλοιπο κόσμο περιφρονητικά και αφ' υψηλού. Έτσι στο δημόσιο διάλογο οι ειδικοί μπαίνουν στην ουσία των θεμάτων, ενώ οι «ληστές με το χυμό λεμονιού», ενδυναμωμένοι μόνο από τις πεποιθήσεις τους, αμφισβητούν ευθέως την αξιοπιστία και την αυθεντία των συνομιλητών τους.
Το φαινόμενο Dunning - Kruger είναι μία γνωστική προκατάληψη (cognitive bias). Μία από τις πολλές στρεβλώσεις της ικανότητας κρίσης και λήψης αποφάσεων που προκαλείται από βιαστικές εγκεφαλικές διαδικασίες βασισμένες σε εμμονές, σε προκαταλήψεις ή σε ανεπαρκή δεδομένα.
Με μια απλή περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις ιστοσελίδες, παλαιότερα των οικονομικών θεμάτων και πιο πρόσφατα της θεματολογίας του covid, συναντάμε ομάδες ανθρώπων με ελάχιστες ως μηδενικές γνώσεις γύρω από ένα θέμα να βγάζουν με ακλόνητη αυτοπεποίθηση συμπεράσματα που είναι εντελώς παράλογα. Και εντάξει με τις ανοησίες για την αντίληψη περί των οικονομικών. Δεν χάλασε και ο κόσμος.
Εκεί που τα πράγματα γίνονται επικίνδυνα και σοβαρά είναι όταν άνθρωποι με ελλιπή κατανόηση των πιο θεμελιωδών εννοιών και αρχών των φυσικών επιστημών, της βιολογίας και της ιατρικής, υπερασπίζονται θέσεις ψευδοεπιστημών, αδυνατώντας πλήρως να καταλάβουν γιατί αυτό που υποστηρίζουν δεν βγάζει νόημα. Η δε σιγουριά τους είναι τεράστια και ακλόνητη, όπως και η άγνοιά τους. Δυστυχώς το μέγεθος της σιγουριάς τους είναι εύκολο να παρασύρει αντίστοιχους ανθρώπους στο διάβα του.
Το έχουμε ζήσει παλιότερα με τους αγανακτισμένους και το ζούμε τώρα με τους αντιεμβολιαστές.
Πηγή: https://www.liberal.gr/
