Περικλής Σ. Βαλλιάνος
Η πολιτική ως υπαρξιακό στοίχημα, λέει ο Μαξ Βέμπερ, ασκείται πρωτίστως με τον νου και όχι με την καρδιά
Στα ελληνικά αποδώσαμε τον όρο του Μαξ Βέμπερ στον τίτλο του κλασικού του δοκιμίου ως «επάγγελμα». Όμως Beruf σημαίνει κατά πρώτον κλήση, μια εσωτερική φωνή που μας καλεί να αφοσιωθούμε σε ένα καθοριστικό έργο ζωής που υπερβαίνει το κλειστό μας εγώ, γι’ αυτό άλλωστε είναι συγγενές του κλήρος. Σημαίνει και βιοποριστικό επιτήδευμα.
Ο Βέμπερ διακρίνει ανάμεσα σ’ αυτούς που ζουν από την πολιτική και αυτούς που ζουν για την πολιτική. Για τους πρώτους (κρατικά και κομματικά στελέχη, δημοσιογράφους) η πολιτική ενασχόληση είναι επί πληρωμή – τίποτα το μεμπτό σ’ αυτό. Το ζήτημα περιπλέκεται για όσους η πολιτική είναι κλήση με βαθύτερη και επιτακτική υπαρξιακή σημασία. Γι’ αυτούς οι όποιες υλικές και ψυχολογικές απολαβές δεν εξαντλούν το νόημά της. Αν ήταν να κατασκευάσουμε τον ιδεότυπο αυτού του πολιτικού, ποια χαρακτηριστικά θα περιλάμβανε;
Η πολιτική ως υπαρξιακό στοίχημα, λέει ο Βέμπερ, ασκείται πρωτίστως με τον νου και όχι με την καρδιά. Είναι ορθολογικός υπολογισμός των μέσων για την πραγμάτωση κάποιου καθοδηγητικού οράματος και των πρακτικών συνεπειών της. Η νοητική αυτή άσκηση όμως πρέπει να υποστηρίζεται και από το πάθος, τη συγκινησιακή φόρτιση που μετουσιώνει τον σκοπό σε αξία. Δεν πρόκειται όμως για παραλυτικό πάθος που τυφλώνει, για στροβίλισμα στη δίνη παρορμήσεων της στιγμής. Είναι πάθος εμποτισμένο με υπευθυνότητα, με τη συναίσθηση δηλονότι ότι τα «οράματα» των πολιτικών αναφέρονται στις ζωές πραγματικών ανθρώπων. Αυτές θίγουν, ωφελούν ή καταστρέφουν. Ο πολιτικός λοιπόν είναι κυρίως κριτικός ή επικριτικός του εαυτού του.
Η στοχαστική του φύση χαλινώνει τη ρομαντική υπερβασία του ψυχισμού του δικού του και των ακολούθων ή κολάκων του. Και αυτή είναι η τρίτη ιδιότητα του ορθού πολιτικού: το αποστασιοποιημένο βλέμμα, η αντικειμενική θεώρηση της ζωής, η ψυχρή αποτίμηση των πραγματικών δεδομένων που πάνω στην κόψη τους θα μετρηθούν οι ιδέες του. Η ηθική της ευθύνης είναι η δεοντολογική στάση του ορθού ηγέτη. Τον ενδιαφέρει να αποτιμήσει τις πραγματικές συνέπειες των πράξεών του, όχι να εκστασιασθεί επί σκηνής σε έναν ορυμαγδό από «θόρυβο και λύσσα που δεν σημαίνει τίποτα». Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει δική του πίστη. Η πίστη οδηγεί την πράξη και η πίστη είναι υπέρλογο πράγμα. Ναι, πιστεύει, αλλά δεν είναι διατεθειμένος να θυσιάσει άλλους, ή και την κοινωνία ολόκληρη, στον βωμό των δικών του πεποιθήσεων.
Η ηθική των υπερβατικών σκοπών δεν απουσιάζει από τη συνείδησή του ως ανθρώπου. Αλλά συγκρούεται με την πρακτική ευθύνη, τη γνώση ότι ως πολιτικός θα αναγκασθεί να χρησιμοποιήσει μέσα που παραβιάζουν τις μύχιες δεσμεύσεις της ψυχής του. Αυτή είναι και η τραγικότητα της πολιτικής ζωής. Και η εσωτερική τραγωδία ενός αληθινού πολιτικού που είναι και αληθινός άνθρωπος. Υπηρετεί την πολιτική ανάγκη κατακρίνοντας συνάμα τον εαυτό του ως παραβάτη μιας ανώτερης ιδέας του καλού. Στέκεται όμως ορθός απέναντι στην θύελλα του πραγματικού και φωνάζει «εδώ θα παλέψω όσο πιο ηθικά μπορέσω».
Αυτή είναι η ιδεατή εικόνα, αλλά από τι διαστρέφεται στην πράξη; Από τις ακατανίκητες ροπές της πρωτόγονης ψυχολογίας, από το «στραβό ξύλο», όπως έλεγε ο Καντ, που είναι κατασκευασμένος ο άνθρωπος. Στην πολιτική η πιο ολέθρια έξη είναι η «ματαιοδοξία». Ο πολιτικός τυφλώνεται από την εικόνα του εαυτού του. Η εξουσία τού δίνει την ψευδαίσθηση της θεότητας. Ο θίασος των κολάκων ποτίζει τα ευτελέστερα ένστικτά του. Τελικά οι υλικές ωφέλειες και οι ψυχική ευφορία από τη φαινομενική παντοδυναμία υπερισχύουν και το όποιο όραμα διαλύεται. Η εξουσία καταντάει αυτοσκοπός.
Υπό την ηγεσία τέτοιων προφητών και σαμάνων μια «παγωμένη νύχτα» της ανορθολογικής αντίδρασης έρχεται στην Ευρώπη, κατέληγε προφητικά ο Βέμπερ. Δεν έζησε για να τη μαρτυρήσει. Ας ελπίζουμε πως δεν θα τη ζήσουν πάλι τα παιδιά μας.
Ο κ. Περικλής Σ. Βαλλιάνος είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ.
Πηγή: https://www.tovima.gr
