Γράφει η Ελένη Σοφού
«Κανείς δεν θέλει τον πόλεμο, κι όμως ξεσπά… Το μέτωπο είναι ένα κλουβί που είσαι υποχρεωμένος να περιμένεις τι θα γίνει. Ζούμε με την αγωνία του αγνώστου. Πάνω μας κρέμεται τη τύχη… Κάθε φαντάρος χρωστά τη ζωή του σε χίλιες δυο συμπτώσεις. Γι αυτό και κάθε φαντάρος πιστεύει και εμπιστεύεται τον εαυτό του στην τύχη…. Γίναμε μανιασμένα θηρία. Είμαι νέος, είκοσι χρονών. Κι όμως από τη ζωή δεν γνώρισα παρά μόνο την απόγνωση, το θάνατο, το φόβο και μια ατέλειωτη αλυσίδα από παράλογες επιπολαιότητες και απύθμενο πόνο.Βλέπω τους λαούς να σέρνονται στους πολέμους και να σκοτώνονται σιωπηλοί, χωρίς να λένε τίποτα, χωρίς να ξέρουν τίποτα, με τρέλα, πειθήνια και αθώα..Βλέπω τα πιο μεγάλα πνεύματα του κόσμου να σχεδιάζουν όπλα. … Χρόνια τώρα δεν κάνουμε τίποτα άλλο από το να σκοτώνουμε. Αυτό ήταν το πρώτο μας επάγγελμα. Από τη ζωή δεν μάθαμε παρά μόνο πως να σκοτώνουμε. Τι θα γίνει ύστερα από αυτά; Τι θα απογίνουμε; … ο πολιτισμός τόσων χιλιάδων χρόνων δεν μπόρεσε να εμποδίσει τούτον τον ποταμό αίματος»
Καθώς πλησιάζουμε τα Χριστούγεννα, τη μεγαλύτερη εορτή της Χριστιανοσύνης, την εορτή της Αγάπης, της Αδελφοσύνης, της Ειρήνης και έχοντας στραμμένα τα μάτια μας στην Ουκρανία, στη Συρία και σε κάθε σημείο της γης που βιώνει τη φρίκη του πολέμου, θα ήθελα να σας προτείνω να θυμηθούμε το βιβλίο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ με τίτλο «Ουδέν Νεότερο Από το Δυτικό Μέτωπο» από τις εκδόσεις Γνώση (2016) σε μετάφραση Άγγελου Δόξα. Το μυθιστόρημα αυτό τάραξε τα νερά της λογοτεχνίας για το αντιπολεμικό του πνεύμα και επηρέασε δεκάδες συγγραφείς σ’ άλλες χώρες, και αποτέλεσε εφαλτήριο της λεγόμενης αντιπολεμικής λογοτεχνίας. Δημοσιεύτηκε στα τέλη του 1928 σε συνέχειες στην εφημερίδα Vossiche Zeitung και στις αρχές του 1929 κυκλοφόρησε σε βιβλίο. Η ειρηνιστική του διάθεση και η καταγγελία του πολέμου ήρθε σε αντίθεση με τα ιμπεριαλιστικά σχέδια της ευρωπαϊκής κυριαρχίας των Ναζί. Το βιβλίο έγινε αμέσως best seller πουλώντας 200.000 αντίτυπα. Στη συνέχεια μεταφράστηκε σε πάνω από 50 γλώσσες, διαβάστηκε από εκατομμύρια αναγνώστες κι έγινε τρεις φορές κινηματογραφική ταινία. Η πρώτη το 1930 από τον Λούις Μάιλστοουν απέσπασε Όσκαρ καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας. Όταν προβλήθηκε στο Βερολίνο ο συγγραφέας αντιμετωπίστηκε ως εχθρός της πατρίδας του και η ταινία απαγορεύτηκε. Στη συνέχεια οι Ναζί απαγόρευσαν τα βιβλία του και τα έριξαν στην πυρά. Η δεύτερη ταινία έγινε το 1979 από τον Ντέλμπερτ Μαν και κέρδισε Χρυσή Σφαίρα καλύτερης παραγωγής. Πρόσφατα τον Οκτώβριο του 2022 η τρίτη ταινία καθήλωσε το κοινό του Netflix, καθώς είναι από τις καλύτερες και ακριβότερες παραγωγές, σε σκηνοθεσία Έντουαρντ Μπέργερ. Στην Ελλάδα το βιβλίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1953 από τις εκδόσεις Δαμαρά και στη συνέχεια εκδόθηκε σχεδόν από όλους τους εκδοτικούς οίκους.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα κορυφαίο αντιπολεμικό έργο. Πέρα από τη σκληρότητα, τη φρίκη και τις άθλιες συνθήκες του πολέμου που συγκλονίζουν τον αναγνώστη και τον αποστρέφουν από τον πόλεμο, ο συγγραφέας εστιάζεται στην καταστροφή της ζωής των νέων ανθρώπων, στον χαμό μιας ολόκληρης γενιάς. Μιας γενιάς που εμπνευσμένη από μεγάλα λόγια, κατατάχτηκε στο στρατό για να υπηρετήσει ιδέες που τις διαπότισαν στο σχολείο. Ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, όταν ήταν 18 χρονών κατετάγη εθελοντικά στο δυτικό Μέτωπο στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και έζησε από πρώτο χέρι τη φρίκη του, την οποία λίγα χρόνια μετά περιέγραψε μέσα από την ιστορία του Πάουλ Μπόυμερ (alter ego) και των συμμαθητών του. Είκοσι παιδιά στα χαρακώματα, στο φόβο των θανατηφόρων αερίων, των βομβαρδισμών, στους ήχους των οβίδων, στη δεινή πραγματικότητα, στη φρίκη και τον παραλογισμό του πολέμου.
Η πρώτη έκδοση του βιβλίου 1929.
Ο Ρεμάρκ παραλείπει το ιστορικό πλαίσιο του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και δεν προβάλλει κανένα ηρωικό κατόρθωμα των στρατιωτών. Ασκεί έντονη κριτική στην εξουσία και σε αυτούς που δεν κρατάνε όπλο στα χέρια τους, αλλά δίνουν διαταγές και συμβουλές εκ του ασφαλούς στα μετόπισθεν και αποφασίζουν τον πόλεμο για να πλουτίσουν, πάνω στο θάνατο αθώων ανθρώπων. Με τη ρεαλιστική γραφή του, που συχνά γίνεται εφιαλτική, περιγράφει όλη την ιδεολογική, την ψυχική και σωματική εκμηδένιση των απλών στρατιωτών, μέσα από τις σκέψεις, τα συναισθήματά και τα βιώματα του ήρωα στην κόλαση των χαρακωμάτων. Μας καθηλώνει, με τις μικρές προτάσεις και τις σκληρές περιγραφές. Σε πολλά σημεία σοκάρει η ωμότητά του, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα του πολέμου. Καταφέρνει να μεταφέρει πολύ ζωντανά το κλίμα της πρώτης γραμμής του μετώπου, του άγχους για τη ζωή, το αίσθημα της τρέλας που καταλαμβάνει ορισμένους στρατιώτες, καταστάσεις που είναι ασύλληπτες για το νου του ανθρώπου. Ο φόβος και η ανάγκη της αυτοσυντήρησης, παλεύουν απελπισμένα. Τον συγγραφέα τον απασχολεί ο αντίκτυπος του πολέμου πάνω στον απλό άνθρωπο. Κι ο άνθρωπος, ζώντας μέσα σ’ αυτή τη φρίκη του πολέμου δεν μπορεί να μην αναλογιστεί τί είχε και τί έχασε! Ο απόλυτος παραλογισμός διακόπτεται από τις όμορφες αναμνήσεις του πρωταγωνιστή πριν τον πόλεμο και τότε γίνεται συνείδηση η μέγιστη αξία της ζωής και της ειρήνης! Όσο υπάρχουν όμως άνθρωποι, ο στοχασμός και ο λυρισμός δεν μπορούν να λείπουν ούτε από τον πόλεμο. Όσο κι αν ο πόλεμος οδηγεί στην αποκτήνωση του ανθρώπου, δεν μπορεί να εξαφανίσει τελείως τα ευγενή αισθήματα που τον χαρακτηρίζουν. Η αξιοπρέπεια, η συντροφικότητα, η φιλία, η αλληλεγγύη και η αίσθηση της δικαιοσύνης υπάρχουν για να μας θυμίζουν την υπό εξαφάνιση ανθρωπιά στις συνθήκες πολέμου. «Αν πετάγαμε τα τουφέκια και τις στολές, θα μπορούσες να είσαι αδερφός μου».
Όσο η δαμόκλειος σπάθη του πολέμου θα εξακολουθεί να επικρέμαται πάνω από τα κεφάλια των λαών και η λαχτάρα για παγκόσμια ειρήνη μένει άσβεστη, ας γίνουμε αγωνιστές της ζωής, της αγάπης και της ανθρωπιάς. Ας γίνουμε ταπεινοί προσκυνητές σε ένα λαμπερό αστέρι που θα φωτίσει την ανθρωπότητα, με την ευχή πως η αχτίδα του, θα απλωθεί ελπιδοφόρα σε όλο τον κόσμο και οι λαοί θα ψιθυρίζουν: «Και επί γης Ειρήνη»!!!
Καλό διάβασμα!!
Καλά Χριστούγεννα!!
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:
Ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ γεννήθηκε το 1898 στο Όσναμπρουκ της Κάτω Σαξονίας. Το 1916 πήγε στρατιώτης όπου βρέθηκε μπροστά στο μεγαλύτερο ομαδικό έγκλημα στην ιστορία. Στα χαρακώματα του δυτικού μετώπου τραυματίστηκε άσχημα. Τα τραύματά του θα του δημιουργούν προβλήματα μέχρι και το τέλος της ζωής του. Το 1929 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο». Το 1933 τα βιβλία του κάηκαν από το ναζιστικό καθεστώς και ο ίδιος αυτοεξορίστηκε στην Ελβετία. Το 1940 μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ανάμεσα στα μυθιστορήματά του περιλαμβάνονται: «Ο μαύρος οβελίσκος», «Η αψίδα του θριάμβου», «Αγάπα τον πλησίον σου», «Παράδεισος δεν έχει ευνοουμένους», και «Η νύχτα της Λισαβόνας». Ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ έγραψε επίσης σενάρια για το Χόλλυγουντ, στα χρόνια της ωριμότητάς του. Πέθανε στις 25 Σεπτεμβρίου του 1970 στο Λοκάρνο της Ελβετίας.
