Πώς μαθαίνουμε;
Αρχή μαθήσεως στον άνθρωπο είναι η σχέση· μέθοδος το παιχνίδι. Το τι είναι ο κόσμος αρχίζει το παιδί να το μαθαίνει κάνοντας σχέση με τη μητέρα του. Η πρώτη αυτή σχέση υποκινεί τη δόμηση του παιδικού εγκεφάλου. Αν στη σχέση αυτή υπάρχουν δύο άνθρωποι ίσης ανθρώπινης αξίας, που διαλέγονται (ένας κλαίει, άλλος φροντίζει — ταΐζει, πλένει, ζεσταίνει, ησυχάζει) ο παιδικός εγκέφαλος μαθαίνει ασφάλεια, που οδηγεί σε αυτογνωσία, αυτοπεποίθηση και ελευθερία. Αν οι δύο αυτοί άνθρωποι δεν είναι ισότιμοι και ο ενήλικος χρησιμοποιεί την επιβολή (μέθοδος κλάματος μέχρις εξαντλήσεως για τον ύπνο, φερ’ ειπείν), ο παιδικός εγκέφαλος μαθαίνει πειθαναγκασμό, που οδηγεί σε επιφύλαξη, καχυποψία και αποφυγή ελεύθερης εμπλοκής με τις περιστάσεις της ζωής.
Η λειτουργικότητα του ανθρώπου διαμορφώνεται μέσα στην αγκαλιά του προσώπου ή και των προσώπων που τον φροντίζουν τους πρώτους 18 περίπου μήνες της ζωής του. Τυχόν δυσλειτουργίες στην εξέλιξη, από απλές (όπως οι ήπιες φοβίες) έως περίπλοκες και δύσκολες (όπως οι διαταραχές), είναι εφικτό να αντιμετωπιστούν. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι δια βίου εύπλαστος, άρα επιδέχεται αναδομήσεις. Οι μέθοδοι αναδομήσεως του εγκεφάλου ξεκινούν από τις σχέσεις (εκείνες που ονομάζουμε με θαυμασμό «μου άλλαξε τη ζωή αυτός ο άνθρωπος») με επόμενο πιθανό στάδιο εκείνο της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας ως τη φαρμακολογική αντιμετώπιση, που καλό είναι να συνδυάζεται με ψυχοθεραπεία.
Το Σχολείο
Το παιδί των τριών, που πάει στο σχολείο, είναι συνεπώς άνθρωπος με εμπειρία. Είναι άνθρωπος με πολύτροπη νοημοσύνη, μουσική, σωματική-κιναισθητική, οπτική-χωρική, δια-προσωπική, ενδο-προσωπική και φυσιογνωστική, εκτός από τη γλωσσική και τη λογικο-μαθηματική νοημοσύνη, οι οποίες είναι οι μόνες δύο που λαμβάνονται σοβαρά υπόψιν και — γι’ αυτό αξιολογούνται στο σχολείο. Ταυτοχρόνως, μαζί με την εν δυνάμει πλευρά του, υπάρχει και η εξ ανατροφής και περιβάλλοντος, οι προσωπικές τάσεις και ροπές, ο τρόπος δηλαδή που έχει δομηθεί ο εγκέφαλός του μέσα από τις πρώτες, σημαντικές και κρίσιμες, σχέσεις του μέσα στην οικογένεια.
Το εκπαιδευτικό σύστημα, λοιπόν, παραλαμβάνει ένα πρόσωπο, ιδιαίτερο, με χαρακτήρα σε ταχύρρυθμη εξέλιξη και με την ανάγκη της προσωπικής σχέσης, μεταξύ του εαυτού του και ενός ανοιχτού πια αριθμού ενηλίκων και ανηλίκων άλλων. Το υποδέχεται με σαφείς προδιαγραφές περιορισμού και συμμόρφωσης. Η ελευθερία της προσωπικής εξέλιξης δέχεται περιορισμούς, με ταχύτητα επιβολής και πειθαναγκασμό. Πολύ σύντομα, αρκετά πριν την ηλικία της εφηβείας, έχει διαμορφωθεί το παιδί-μαθητής, το παιδί-μαθήτρια. Αυτός πια ο άνθρωπος, πρόσωπο όλο και πιο δύσπιστο, όλο και χαμηλότερης ανταπόκρισης στην εξωτερική κινητοποίηση (έπαινο, ιεραρχική σύγκριση μέσω βαθμολογίας, επιβράβευση κ.α. παρόμοια), πρόσωπο που χρειάζεται να υπερπηδήσει σκόπιμα (ή, φευ, και ανεπίγνωστα) εμπόδια για να καταλάβει τον εαυτό του, τις κλίσεις του, τις προτιμήσεις του, το «ποιος είμαι και τι θέλω;» (την εσωτερική του κινητοποίηση δηλαδή), είναι ο πολίτης αυτού του τόπου, είναι ο πολίτης αυτού του κόσμου.
Αλλαγή πλεύσεως
Χρειάζεται να επισημάνω ότι κάτι δεν πάει καλά; Απαιτείται ψυχικός αγώνας και διανοητική γενναιότητα για να δούμε κατάματα ότι μία Παγκόσμια Κοινωνία που αντιμετωπίζει την αυτοκαταστροφή της οφείλει να αφήσει πίσω το εκπαιδευτικό πρότυπο της Βιομηχανικής Επανάστασης του 19ου αιώνα, αυτό που αδρά περιέγραψα παραπάνω, και να προχωρήσει στα σχολεία που θα υποστηρίξουν την ελευθερία της προσωπικής άνθησης, της προσωπικής αυτο-πραγμάτωσης, αντί να εφαρμόζουν αενάως τρόπους κομφορμισμού, τρόπους επανάληψης παλαιών στάσεων και μεθόδων, που βασίζονται στον φόβο, στην επιβολή και, τελικά, στην άσκηση βίας και την εξομοίωση ανθρώπων, πανίδας και χλωρίδας σε πράγματα και πραγμάτων σε αδιακρίτως αναλώσιμα.
Ναι λοιπόν: τα παιδιά μαθαίνουν με την καρδιά και η καρδιά μαθαίνει μέσα στην ασφάλεια, την αναγνώριση και την αποδοχή. Η αφηρημένη αυτή περιγραφή έχει σήμερα επιστημονικό όνομα, θεμελιωμένο στην έρευνα της νευροβιολογίας των σχέσεων. Η σχέση της εκπαιδευτικού με τα παιδιά της είναι κρίσιμη. Με τη σχέση αυτή, κοιτάζοντας το παιδί στα μάτια, καταπρόσωπα, μπορούμε να κατευνάσουμε το παρασυμπαθητικό του νευρικό σύστημα, ώστε να εργαστεί η συνολική αίσθηση της παρούσης στιγμής στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου ώστε να μπορέσει να θυμηθεί, να συνδυάσει, να υπολογίσει, να εκφράσει και να οραματιστεί το μέλλον το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου. Ακριβεστέρα και εδραιοτέρα από ποτέ (και γνωστή ως polyvagal theory), η γνώση που έχουμε σήμερα για τη λειτουργία του ραχιαίου κλάδου και του κοιλιακού κλάδου του πνευμονογαστρικού νεύρου (the vagus nerve, nerve no X) και για την ανάγκη του ανθρώπινου οργανισμού να αυτοπροστατευθεί από το διαρκές, αδιάκοπο και ανελέητο στρες του σύγχρονου κανονικού βίου, μας καθιστά υπεύθυνους να δώσουμε προτεραιότητα στην άμβλυνση του στρες και την συναισθηματική ισορροπία του παιδιού και μόνον έπειτα να δουλέψουμε με το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου του. Όρος απαράβατος ένας: πρώτα αμβλύνουμε το δικό μας στρες, γονείς και εκπαιδευτικοί, κι έπειτα φροντίζουμε τα παιδιά μας.
Σπύρος Κασιμάτης, MA, PgDip,
Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας και Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Πηγή: https://www.projectparenting.gr
