Του Χρήστου Χωμενίδη"Ξέρετε ποιος αποδίδει καλύτερα από όλους την ατμόσφαιρα που επικρατούσε κατά τον Εμφύλιο στην Αθήνα; Ο Μάνος Χατζιδάκις. Και μάλιστα όχι με τραγούδια που ο ίδιος έγραψε αλλά με τα ρεμπέτικα που διασκεύασε. Στο έργο του "Ο Σκληρός Απρίλης του ’45", περιλαμβάνεται το "Τα Ματόκλαδά σου Λάμπουν” του Μάρκου Βαμβακάρη. Προσέξτε πώς ενορχηστρώνει τα τύμπανα. Βαριά. Υπόκωφα. Ε λοιπόν, ο Χατζιδάκις έχει πετύχει ακριβώς τον ήχο που έφτανε ως τα αυτιά μας στην Κυψέλη από την Πάρνηθα, από τις ομοβροντίες, τις πρώτες μέρες του 1945, όταν ο ΕΛΑΣ υποχωρούσε και οι Εγγλέζοι τον κανονιοβολούσαν! Το ακούω και ανατριχιάζω…"
Αυτά έλεγε ο πατέρας μου σε μια παρέα, το φθινόπωρο του 1978, κι εγώ -μαγνητόφωνο δώδεκα χρονών- δεν έχανα κουβέντα του.
"Μα και το προτελευταίο κομμάτι του δίσκου, το "Πικραμένο Αγόρι". Εγώ ήμουν εκείνο το πικραμένο αγόρι, όταν μες στην μετακατοχική φτώχεια πουλούσα λεμόνια στην πλατεία Ομονοίας. Εγώ και οι συνομήλικοί μου, παιδιά αστών πολύ συχνά, που είχαν έρθει οι ζωές τους πάνω-κάτω…"
"Λες δηλαδή, Αλέξανδρε, ότι ο Χατζιδάκις είναι πιο ακριβής από τον Θεοδωράκη;"
"Ο Θεοδωράκης ξεχειλίζει από ορμή, από πάθος. Ο Χατζιδάκις όμως, όταν κάνει την κοινή νεότητά τους μουσική, έχει ένα σπάνιο χάρισμα. Δεν τα λέει. Τα υπαινίσσεται. Τι είναι η υψηλή τέχνη παρά υπαινιγμός;
Θυμηθείτε τον Τσέχωφ. Και πολύ-πολύ νωρίτερα τον Ευριπίδη, ο οποίος όταν θέλησε να καυτηριάσει τους συμπατριώτες του Αθηναίους για τη σφαγή των Μηλίων, έγραψε τις Τρωάδες. Τις γυναίκες που ολοφύρονταν, που τράβαγαν τα πάνδεινα μετά την άλωση της πόλης τους από τους Έλληνες. Έβαλε την Κασσάνδρα, την προφήτισσα που δεν την πίστευε κανείς, να προλέγει το φρικτό τέλος του Αγαμέμνονα. Σαν να προειδοποιούσε τους θεατές του για τη νομοτελειακή τους ήττα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. "Κείνοι που επράξαν το κακό τους πήρε μαύρο σύννεφο…" όπως το θέτει ο Ελύτης, που -να μου το θυμηθείτε- μπορεί να κερδίσει ακόμα και βραβείο νόμπελ…"
"Τέχνη εν θερμώ άρα δεν γίνεται;"
"Άφησε ο Σολωμός να περάσουν σχεδόν είκοσι χρόνια από την Έξοδο του Μεσολογγίου για να ξεκινήσει να συνθέτει τους "Ελεύθερους Πολιορκημένους". Ο δε Τολστόι δημοσίευσε το "Πόλεμος και Ειρήνη", με πρώτη ύλη την εισβολή του Ναπολέοντα στη Ρωσία, το 1869. Οι Γάλλοι είχαν αποκρουστεί το 1812."
"Κι αν πνίγεται ο καλλιτέχνης από τη συγκίνηση; Αν δεν αντέχει να μην εκφραστεί;"
"Υπακούοντας στην κοινή γνώμη; Ή κοντράροντάς την;"
"Όπως ο Ευριπίδης;"
"Κι όπως ο Εμίλ Ζολά. Ο αληθινός καλλιτέχνης έρχεται τακτικά σε αντίθεση με όσα φρονούν οι περισσότεροι. Βρίσκει το θάρρος -ακριβώς επειδή είναι αληθινός καλλιτέχνης- να συγκρουστεί με τους θαυμαστές του. Για αυτό ακριβώς δεν εγκωμιάζει ο Κλεμανσό τον Ζολά; Σταθείτε να το βρω, να σας το διαβάσω. "Υπάρχουν άνθρωποι που αντιτάχθηκαν στους πιο ισχυρούς βασιλιάδες. Που αρνήθηκαν να υποκλιθούν μπροστά τους. Ελάχιστοι όμως ήταν εκείνοι που αντιστάθηκαν στον λαό. Που όρθωσαν μόνοι τους ανάστημα απέναντι στις μάζες - μάζες πολύ συχνά παραστρατημένες από τις χειρότερες υπερβολές της οργής. Που αντιμετώπισαν άοπλοι και με σταυρωμένα τα χέρια τον αμείλικτο θυμό. Που τόλμησαν, όταν όλοι απαιτούσαν ένα "ναι", να σηκώσουν το κεφάλι και να πουν "όχι"…"
Ο Μίκης Θεοδωράκης δήλωσε "Καραμανλής ή Τανκς". Η επίσημη γραφειοκρατική Αριστερά και ουκ ολίγοι αγωνιστές της φακής τον σκυλόβρισαν. Η Ιστορία θα του το πιστώσει…"
"Αποκλείεται ο καλλιτέχνης να εναρμονίζεται με το δημόσιο αίσθημα;"
"Όχι βέβαια. Πρέπει όμως τότε να γίνεται εξαιρετικά προσεκτικός. Μην και εξελιχθεί σε φερέφωνο του "λαού”. Μην και αντί για λογοτεχνία, καταντήσει να γράφει μανιφέστα. Και αντί για τραγούδια, να μελοποιεί συνθήματα. Να τον χειροκροτούν, να τον αποθεώνουν στα στάδια κι εκείνος, ο φουκαράς, να κολακεύεται. Ενώ στο βάθος το ξέρει ότι προδίδει τη "μεγαλύτερη κερά", που λέει και ο Καβάφης. Την ίδια του την τέχνη.
Και καλά να μην έχει ταλέντο. Να είναι μια τυχοδιώκτις μετριότητα που πασχίζει να ψωμιστεί χαϊδεύοντας αυτιά, γαργαλώντας πατούσες… Εάν όμως δεν του λείπει η προίκα και τη σπαταλάει έτσι, θα έρθει η ώρα που θα μετανιώσει πικρά.
Όταν είδα τον "Θίασο” θαύμασα τον οίστρο του Αγγελόπουλου – τι κότσια θέλει για να κινηματογραφήσεις τις πιο δύσκολες δεκαετίες σαν έπος! Έβαλα τα γέλια όμως στη σκηνή της ρεβεγιόν του 1946, που έδειχνε τους Επονίτες να χορεύουν με ωραιότατες κοπέλες και τους Χίτες μόνους τους, άντρας με άντρα. Τι εννοούσε; Πως οι Χίτες έρεπαν προς την ομοφυλοφιλία; Ή ότι δεν μπορούσαν να βρουν γκόμενες; Ως πρώην Επονίτης, το διαψεύδω. Διαρρήδην!
Θέλει ειλικρίνεια η τέχνη. Και ακρίβεια. Και γνώθι σαυτόν. Ο "ελαφρός", ο λυρικός Αττίκ θα αντέξει πολύ περισσότερο από τον πομπώδη Καλομοίρη. Και ο "πεζός” Ταχτσής -τι αριστούργημα το "Τρίτο" του "Στεφάνι"!- θα ρουφιέται όταν διάφοροι στρατευμένοι θα έχουν εντελώς ξεχαστεί. Όσο δε για τον Τσίλα, τον Βλάχο, τον Τσιτσάνη, θα τον τραγουδάνε και σε τριακόσια χρόνια. Με ένα "κορίτσι ξένο σαν ίσκιος πλανιέται στην έρημη γη", μίλησε για την Ελλάδα όπως κανείς. Πάμε στο "Χάραμα";"
Με έβαλαν για ύπνο και έφυγαν μια οκτωβριάτικη νύχτα του 1978. Ξύπνησα εγώ, με τις κουβέντες τους στα αυτιά μου, μόλις τώρα.-
* Ο Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας
Πηγή: https://www.capital.gr/xristos-xomenidis/3878417/i-texni-einai-upainigmos/#google_vignette
