Ελένη Σοφού
Το Χάλογουιν (Halloween) είναι μία αποκριάτικη γιορτή που γιορτάζεται κάθε χρόνο σε πολλές καθολικές και προτεσταντικές χώρες του δυτικού κόσμου – κυρίως στην Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και τις ΗΠΑ – στις 31 Οκτωβρίου.
Μολονότι σήμερα το Χάλογουιν γιορτάζεται κυρίως από παιδιά τα οποία μασκαρεύονται και επισκέπτονται σπίτια που είναι στολισμένα με κολοκύθες, απαγγέλλοντας ποιήματα ή τραγούδια με αντάλλαγμα γλυκά, η γιορτή διαφοροποιείται από τις δικές μας Απόκριες, καθώς έχει περισσότερο μυστικιστική και παγανιστική χροιά. Οι ιστορικοί του 18ου αιώνα έχουν εντοπίσει την προέλευση του Χάλογουιν σε δύο αρχαία παγανιστικά πανηγύρια: τη Κέλτικη γιορτή του Σαμχάιν (Samhain) που στην αρχαία Ιρλανδική γλώσσα σημαίνει το τέλος του καλοκαιριού και τη γιορτή προς τιμήν της Ρωμαίας οπωροφόρας θεάς Πομόνα (Ponοna).
Οι Κέλτες, που ζούσαν πριν από 2.000 χρόνια στην περιοχή που είναι τώρα η Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η βόρεια Γαλλία, γιόρταζαν το νέο έτος τους την 1η Νοεμβρίου. Αυτή η μέρα σήμανε το τέλος του καλοκαιριού και την αρχή του σκοτεινού και κρύου χειμώνα, μια εποχή του χρόνου που συσχετίζονταν συχνά με τον ανθρώπινο θάνατο. Οι Κέλτες πίστευαν ότι την παραμονή του νέου έτους ο κόσμος των ζωντανών έρχεται πιο κοντά στον κόσμο των νεκρών. Τη νύχτα της 31ης Οκτωβρίου, μια νύχτα που η μαγεία και γενικότερα οποιαδήποτε υπερφυσική δραστηριότητα ήταν στο ζενίθ, πίστευαν ότι τα πνεύματα των νεκρών επέστρεφαν στη γη. Συχνά η καταστροφή καλλιεργειών αποδιδόταν στην παρουσία αυτών των πνευμάτων. Για τους κέλτικους ιερείς Δρυίδες (Druids) – κάτι σαν τον Πανοραμίξ από τον γνωστό μας Αστερίξ – η παρουσία των πνευμάτων διευκόλυνε τις προβλέψεις τους για το μέλλον. Για έναν λαό που θεοποιούσε όλα τα φυσικά φαινόμενα που παρατηρούσε, αλλά δε μπορούσε να τα ερμηνεύσει λογικά, αυτές οι προφητείες ήταν μια σημαντική πηγή δύναμης κατά τη διάρκεια του μεγάλου, σκοτεινού χειμώνα. Για να τιμήσουν τον ερχομό του νέου έτους οι Δρυίδες άναβαν τεράστιες φωτιές, γύρω από τις οποίες οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν για να προσφέρουν καλλιέργειες και ζώα ως θυσίες στις κέλτικες θεότητες.
Κατά τη διάρκεια του εορτασμού, οι Κέλτες φορούσαν κοστούμια από κεφάλια και δέρματα ζώων. Όταν τελείωνε ο εορτασμός μετέφεραν την ιερή φωτιά στα σπίτια τους για να τους προστατεύει κατά τη διάρκεια του ερχόμενου χειμώνα. Οι Ρωμαίο κατέκτησαν μεγάλο μέρος των κέλτικων φυλετικών εδαφών όταν εισέβαλαν από την ηπειρωτική Ευρώπη το 43 μ.Χ. και για τα επόμενα 400 χρόνια ρωμαϊκής κατοχής ενσωμάτωσαν πολλά κέλτικα στοιχεία στις δικές τους γιορτές. Μία από αυτές είναι η γιορτή προς τιμή της θεάς Πομόνας, τη θεά των καρποφόρων δέντρων και των φρούτων που συχνά απεικονίζονταν να κρατά στο δεξί της χέρι ένα μήλο. Το μήλο, σύμβολο της θεάς Πομόνας, ενσωματώθηκε στη κέλτικη γιορτή του Σαμχάιν και παραμένει χαρακτηριστικό του Χάλογουιν ακόμα και σήμερα. Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού στους αιώνες που ακολούθησαν η κέλτικη γιορτή του Σαμχάιν αντικαταστήθηκε σιγά σιγά με την «Ημέρα όλων των Αγίων» (All Saints Day), μια μέρα μνήμης αυτών που είχαν πεθάνει για τις χριστιανικές τους πεποιθήσεις. Τον όγδοο αιώνα ο Πάπας Γρηγόριος ΙΙΙ καθιέρωσε την 1η Νοεμβρίου ως γιορτή προς τιμή όλων των αγίων και μαρτύρων. Η χριστιανική γιορτή της «Ημέρας όλων των Αγίων», η οποία γιορτάζεται σήμερα ιδιαίτερα σε ισπανόφωνες χώρες, ενσωμάτωσε πολλές από τις παραδόσεις του κέλτικου Σαμχάιν. Η μέρα του Σαμχάιν έγινε γνωστή ως All-hallows και η παραμονή της ως Hallow Eve, αργότερα Hallowe'en και στη συνέχεια Halloween (Χάλογουιν).
Μολονότι στην Αμερική σήμερα το Χάλογουιν είναι από τις μεγαλύτερες γιορτές, στο παρελθόν ήταν εξαιρετικά περιορισμένη εξαιτίας των άκαμπτων προτεσταντικών πεποιθήσεων που εναντιώνονταν σε οτιδήποτε είχε παγανιστική χροιά. Καθώς τα ήθη και τα έθιμα των Ευρωπαίων μεταναστών – ιδιαίτερα των Ιρλανδών που κατέκλυσαν την Αμερική το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα – αναμίχθηκαν με αυτά των Ινδιάνων και άρχισε να εμφανίζεται μια αμερικανική εκδοχή του Χάλογουιν.
Τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες γιόρταζαν την ημέρα με παιχνίδια, χορούς, τραγούδια και τρομακτικές στολές που είχαν σκοπό να φοβίσουν και να διώξουν μακριά τα πνεύματα των νεκρών, των οποίων οι ψυχές τη μέρα του Χάλογουιν ψάχνουν να βρουν ένα σώμα να μπουν ώστε να κερδίσουν την αθανασία. Οι νεαρές γυναίκες πίστευαν ότι στο Χάλογουιν μπορούσαν να μάθουν το όνομα ή το πρόσωπο του μελλοντικού συζύγου τους κάνοντας κόλπα με νήματα, φλούδες μήλων ή καθρέφτες. Κατά τη διάρκεια των εορτασμών οι οικογένειες προσέφεραν γλυκά, γνωστά ως «κέικ ψυχών», σε άπορους με αντάλλαγμα της υπόσχεσής τους να προσεύχονται για τους νεκρούς συγγενείς της οικογένειας.
Σήμερα το σήμα κατεθέν του Χάλογουιν είναι τα φαναράκια φτιαγμένα από πραγματικές κολοκύθες πάνω στις οποίες υπάρχουν χαραγμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά άλλοτε αστεία και άλλοτε πιο τρομαχτικά. Αυτά τα φαναράκια που στολίζουν τις πόρτες των σπιτιών είναι γνωστά ως jack-o-lanters και υποτίθεται ότι διώχνουν μακριά τα κακά πνεύματα, που εμφανίζονται τη συγκεκριμένη μέρα. Το έθιμο της κολοκύθας προήλθε από παλιούς Ιρλανδικούς μύθους σύμφωνα με τους οποίους ένας αγρότης, ο Τζακ, τσιγκούνης και σκανταλιάρης, κατάφερε να ξεγελάσει και να παγιδεύσει το διάβολο με ένα σταυρό. Η προϋπόθεση για να απελευθερώσει ο Τζακ το διάβολο ήταν να μην πάει ποτέ στην κόλαση. Έτσι λοιπόν όταν ο Τζακ πέθανε του αρνήθηκαν την είσοδο και στον Παράδεισο και στην Κόλαση. Όταν ο διάβολος τον πέταξε από την Κόλαση του έδωσε ένα αναμμένο κάρβουνο το οποίο οΤζακ έβαλε μέσα σε ένα γογγύλι που είχε μαζί του για να τον βοηθά να βλέπει και από τότε σύμφωνα με τον Ιρλανδικό μύθο τριγυρνά ψάχνοντας να βρει μέρος να αναπαυθεί.
Τα χρώματα που συνδέονται με τη γιορτή του Χάλογουιν είναι το πορτοκαλί και το μαύρο. Το πορτοκαλί συμβολίζει τη φθινοπωρινή σοδειά και το μαύρο το θάνατο και τον άλλο κόσμο. Σήμερα το βράδυ της 31ης Οκτωβρίου μικρά παιδιά μεταμφιεσμένα με τρομαχτικές στολές επισκέπτονται όσα σπίτια είναι στολισμένα με κολοκύθες τραγουδώντας «φάρσα ή κέρασμα» (το λεγόμενο «Trick or Treat?») μαζεύοντας έτσι γλυκά και ζαχαρωτά. Ένα ακόμα έθιμο που εξακολουθεί να υπάρχει σήμερα είναι το ψήσιμο ενός κέικ φρούτων – κάτι ανάλογο με την δικιά μας Πρωτοχρονιάτικη βασιλόπιτα – που αντί για νόμισμα τοποθετούν πριν το ψήσουν ένα ομοίωμα δαχτυλιδιού. Λέγεται ότι όποιος βρει το δαχτυλίδι θα γνωρίσει την αληθινή αγάπη τον επόμενο χρόνο.
Σήμερα το Χάλογουιν είναι η μεγαλύτερη μη χριστιανική αργία στις ΗΠΑ, Καναδά, Μεγάλη Βρετανία, Ιρλανδία, Γαλλία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία. Μέχρι το 2010 ξεπέρασε τόσο την Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου όσο και το Πάσχα στις πωλήσεις σοκολάτας και ζαχαρωτών. Μεταξύ 2001 και 2010, οι Βρετανοί λιανοπωλητές ανέφεραν αύξηση στις δαπάνες που σχετίζονται με το Χάλογουιν του Ηνωμένου Βασιλείου από £12 εκατομμύρια σε £280 εκατομμύρια λίρες. Μόνο η αγορά κοστουμιών αυξήθηκε κατά 30 φορές τη τελευταία δεκαετία. Τα τελευταία χρόνια το Χάλογουιν έχει αρχίσει να κάνει δειλά-δειλά τα πρώτα του βήματα στην Ελλάδα, κυρίως στην Αθήνα. Ο χρόνος θα δείξει αν θα καθιερωθεί σαν μια ακόμη καταναλωτική γιορτή.
