ΑΠΕ / ΜΠΕ
Συντάκτης: Ντάνι Βέργου
Η είδηση ότι εκδηλώθηκε πυρκαγιά σε κτίριο του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ)-Δαφνί, συνέπεια της οποίας ήταν τρεις ασθενείς να χάσουν τη ζωή τους και τρεις να μεταφερθούν για νοσηλεία σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, το απόγευμα της 4ης Σεπτεμβρίου 2015, σόκαρε το πανελλήνιο.
Κι όμως, δεν θα έπρεπε! Το 7ο Τμήμα του ΨΝΑ όπου συνέβη η πυρκαγιά ήταν ένα καταδικασμένο τμήμα. Ενα τμήμα για το οποίο η μόνη λέξη που έρχεται στον νου για να περιγράψει όσα είχε αντικρίσει και αναδείξει η «Εφ.Συν.» σε δύο αυτοψίες της (9/8/2014 και 25/5/2015) είναι η βαρβαρότητα: «Πίσω από δύο διπλοκλειδωμένες πόρτες στο προκατασκευασμένο κουτί, 17 ψυχές, γυμνές, δεμένες, εξευτελισμένες, μόνες...», γράφαμε τότε. 17 άντρες ηλικίας 22-58 ετών με βαριά σύνδρομα νοητικής υστέρησης και αυτισμού.
Τα αποκαλούμενα από τους εργαζόμενους στο ΨΝΑ «παιδιά», αφού οι περισσότεροι είχαν εισαχθεί στο Δαφνί πριν από την ενηλικίωσή τους έχοντας ξεκινήσει από το Νταού Πεντέλης ή από το ΠΙΚΠΑ, τα οποία έκλεισαν. Και μαζί τους στην άκρη του κοντέινερ ένας ακαταλόγιστος ασθενής (αντί ποινής για το έγκλημά του, βρίσκεται στο ΨΝΑ ως ψυχικά ασθενής) σε μόνιμη απομόνωση.
Πυροσβεστικό όχημα στο Δαφνί κατά την πυρκαγιά το 2015 | ΑΠΕ / ΜΠΕ
Οι εικόνες αυτές της ντροπής θα αναβιώσουν τη Δευτέρα στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών όπου δικάζονται οκτώ κατηγορούμενοι γιατροί, νοσηλευτές και διοικητικοί υπάλληλοι του ψυχιατρικού ιδρύματος «Δαφνί» για το αδίκημα της παράνομης κατακράτησης, αφού φέρονται ότι κρατούσαν συνεχώς δεμένους τους τρεις άτυχους ασθενείς παρότι αυτό δεν επιτρεπόταν από το σχετικό πρωτόκολλο.
Η Εισαγγελία Πρωτοδικών έχει ασκήσει επιπλέον ποινική δίωξη για θανατηφόρα έκθεση σε βαθμό κακουργήματος σε βάρος 14 κατηγορούμενων γιατρών και διοικητικών υπαλλήλων του ψυχιατρικού ιδρύματος «Δαφνί».
Σύμφωνα με τη δίωξη, οι κατηγορούμενοι φέρονται να γνώριζαν ότι με τις παραλείψεις τους ενδεχομένως να προκαλούνταν πυρκαγιά, αλλά παρ’ όλα αυτά αδιαφόρησαν με αποτέλεσμα -χωρίς να το επιθυμούν- τον θάνατο τριών ανθρώπων.
Ποινική δίωξη έχει ασκηθεί και σε βάρος του ακαταλόγιστου ασθενή που φέρεται ότι ξεκίνησε τη φωτιά, ο οποίος αντιμετωπίζει τα αδικήματα της πρόκλησης εμπρησμού, σωματικής βλάβης κατά συρροή και διακεκριμένης περίπτωσης φθοράς.
Καθηλώσεις - Η χρόνια «διαταραχή» της ψυχιατρικής
Όσο μελάνι κι αν χυθεί για τη βαρβαρότητα, γιατί μόνο έτσι μπορεί να χαρακτηριστεί η καθήλωση (δέσιμο) ψυχικά ασθενών, πόσο μάλλον όταν εφαρμόζεται σε χώρους που υποτίθεται ότι λειτουργούν στο πλαίσιο της «αποασυλοποίησης», φαίνεται ότι δεν αρκεί. Ούτε τα ανθρώπινα θύματα που ο εισαγγελέας έκρινε ότι αν δεν ήταν δεμένα θα μπορούσαν να είχαν σωθεί.
Η Λέρος είναι ακόμα εδώ, γιατί είναι νοοτροπία. Αυτό αποφαίνεται στις προκαταρκτικές παρατηρήσεις της (αναμένεται η τελική έκθεση) προς το υπουργείο Υγείας αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας CPT (EΠΒ), που πραγματοποίησε επίσκεψη σε ψυχιατρικές δομές της χώρας μας τον Απρίλιο του 2018.
«[...] 7. Ένα από τα πλέον σοβαρά ευρήματα της επίσκεψης αφορά στην ευρέως διαδεδομένη πρακτική της υπερβολικής χρήσης μηχανικών μέσων περιορισμού (καθηλώσεων). Ένας συνδυασμός παραγόντων έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας κατάστασης που χρήζει επειγόντως διερεύνησης. Οι εν λόγω παράγοντες περιλαμβάνουν την υποστελέχωση, την έλλειψη κατάλληλης κατάρτισης σχετικά με τη χρήση μέτρων περιορισμού, την έλλειψη αυστηρών κριτηρίων για τη χρήση μέτρων περιορισμού σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, τις ακατάλληλες μεθόδους περιορισμού και την ανεπαρκή ή εντελώς απούσα καταγραφή της χρήσης μέτρων περιορισμού.
Η αντιπροσωπεία διαπίστωσε ότι δεν τηρούνται κατάλληλα μητρώα για τη χρήση μέτρων περιορισμού στις εγκαταστάσεις που επισκέφθηκε.
Η αντιπροσωπεία προτρέπει τις ελληνικές αρχές να προβούν σε διερεύνηση της χρήσης μηχανικών μέσων περιορισμού σε όλες τις ψυχιατρικές εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων και των ιδιωτικών ιδρυμάτων, με σκοπό την εναρμόνιση της πολιτικής και της πρακτικής με τα εξειδικευμένα πρότυπα της CPT. Η αντιπροσωπεία θα ήθελε να ενημερωθεί για τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τη διερεύνηση και τη βελτίωση της κατάστασης [...]».
Ωστόσο, όπως επισημαίνεται στις παρατηρήσεις, «οποιαδήποτε επανεξέταση της πολιτικής και της πρακτικής σχετικά με τη χρήση μέτρων περιορισμού δεν θα πρέπει να γίνει εις βάρος των συνθηκών ανοιχτού καθεστώτος», οι οποίες είναι «από τις θετικότερες πτυχές της κατάστασης» που παρατηρείται σε αρκετές εγκαταστάσεις τις οποίες επισκέφθηκε η αντιπροσωπεία, σε αντίθεση με την «απαράδεκτη απουσία υπαίθριας άσκησης για ασθενείς που βρίσκονται σε άλλες εγκαταστάσεις, μερικοί από τους οποίους βρίσκονται εκεί για μήνες ή ακόμη και χρόνια», κατάσταση για την οποία η αντιπροσωπεία ζητά να διορθωθεί κατεπειγόντως.
Τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών
EUROKINISSI
Η χρήση φυσικών περιοριστικών μέτρων σε ασθενείς ψυχιατρικών νοσοκομείων αποτελεί παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος της ελευθερίας του ατόμου, εξηγεί μιλώντας στην «Εφ.Συν.» ο Γιάννης Αλεξάκης, δικηγόρος, μέλος της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές του υπουργείου Υγείας.
«Το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα, σε συνδυασμό με την αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 εδ. δ’ Συντ.), δημιουργεί αυστηρές απαιτήσεις όσον αφορά την αιτιολόγηση τέτοιων παρεμβάσεων και για την εφαρμογή τους θα πρέπει να υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις, με αρκετά συγκεκριμένη νομική βάση, και να πληρούν τις σχετικές ουσιαστικές και διαδικαστικές απαιτήσεις», προσθέτει.
«Είναι γεγονός ότι τέτοιου είδους νομοθετικές διατάξεις, οι οποίες να ρυθμίζουν το ζήτημα της χρήσης των μέτρων περιορισμού (λ.χ. καθηλώσεις και απομόνωση) κατά την ψυχιατρική νοσηλεία, δεν υφίστανται μέχρι σήμερα στη χώρα μας», λέει ο κ. Αλεξάκης.
Η οποιαδήποτε σοβαρά επιχειρούμενη προσπάθεια να διαμορφωθεί ένα νομοθετικό ρυθμιστικό πλαίσιο που να διέπει τη χρήση περιοριστικών μέτρων «σκοντάφτει», κατά τον ίδιο, στην έλλειψη πόρων και προσωπικού. Ομως, πρωτίστως, ««σκοντάφτει» στη διαμορφωμένη κουλτούρα και πρακτική, που έχει καθιερωθεί στην ψυχιατρική και παραμένει αμετάβλητη, επιβάλλοντας ενός ορισμένου τύπου σχέση με τον ψυχικά πάσχοντα».
Η ψυχιατρική, μάλιστα, στην Ελλάδα, λέει, χαρακτηρίζει το περιοριστικό μέτρο της καθήλωσης ως «ιατρική πράξη», ενώ διεθνείς οργανισμοί, όπως επί παραδείγματι ο ΟΗΕ, προσανατολίζονται στην πλήρη κατάργηση των καθηλώσεων, όπως και στην κατάργηση της ακούσιας νοσηλείας.
Tο υπουργείο Υγείας
Πρόσφατα το υπουργείο Υγείας είχε την ευκαιρία να διαμορφώσει νομοθετικά το πλαίσιο εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων κατά την ψυχιατρική νοσηλεία, έστω με την έκδοση Υπουργικής Απόφασης, και σε κάθε περίπτωση με τη μορφή εγκυκλίου.
Αφορμή δόθηκε στο υπουργείο από την ίδια αντιπροσωπεία της CPT με το ερώτημα που έθεσε στις προκαταρκτικές παρατηρήσεις της.
Ωστόσο, αντί να αδράξει την ευκαιρία και με αφορμή το ερώτημα της αντιπροσωπείας της CPT να ρυθμίσει νομοθετικά το πλαίσιο εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων και να επιλύσει ταυτόχρονα ένα μακροχρόνιο πρόβλημα στον χώρο της ψυχικής υγείας, «περιορίστηκε -μη τολμώντας- να εκδώσει το απλό έγγραφο του γενικού γραμματέα του υπουργείου Υγείας (υπ’ αριθμ. πρωτ. οικ.43798/7-06-2018), το οποίο όμως ουδεμία δέσμευση ή συνέπεια πλημμελούς εφαρμογής του περιλαμβάνει», τονίζει ο Γ. Αλεξάκης.
Το έγγραφο με θέμα: «Πλαίσιο καταγραφής και παρακολούθησης της κατ’ εξαίρεση χρήσης μέτρων περιορισμού κατά την ψυχιατρική νοσηλεία» διανεμήθηκε στις Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ) για την περαιτέρω κοινοποίησή του προς τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία και τα Ψυχιατρικά Τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων.
«Η έλλειψη τόλμης του υπουργείου Υγείας στο να επιλύσει το εν λόγω μακροχρόνιο ζήτημα αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι ουσιαστικές και διαδικαστικές ρυθμίσεις του πλαισίου εφαρμογής των μέτρων περιορισμού κατά την ψυχιατρική νοσηλεία περιγράφονται σε Υπόμνημα, επισυναπτόμενο στο ως άνω έγγραφο, το οποίο, ομοίως, ουδεμία δέσμευση δημιουργεί στους αποδέκτες του, ούτε τους επιβάλλει συνέπειες στην περίπτωση της πλημμελούς εφαρμογής του», υποστηρίζει ο κ. Αλεξάκης.
Μια ζωή δεμένοι
Για τις καθηλώσεις έχει μιλήσει επανειλημμένως ο εμβληματικός ψυχίατρος Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τις τραγικότατες συνέπειές τους.
Η ψυχιατρική κοινότητα, όπως λέει στην «Εφ.Συν.», «λειτουργεί ως εάν η “Λέρος” (το προϊόν του ψυχιατρικού της παραδείγματος, δηλαδή) να μην υπήρξε ποτέ ή ως εάν να είναι μια μακρινή ανάμνηση, θαμμένη κάπου παλιά στην Ιστορία».
Και συνεχίζει χωρίς κανέναν φραγμό, ως αυτονόητες, τις ίδιες πρακτικές που οδήγησαν στη δημιουργία της Αποικίας Ψυχασθενών Λέρου, «παράγοντας διαρκώς αντίστοιχες καταστάσεις, που σήμερα έχουν απλώς άλλη μορφή: το όργιο των μηχανικών καθηλώσεων και των προκαλούμενων θανάτων από αυτές, των βίαιων εξιτηρίων, την εγκατάλειψη των ασθενών χωρίς καμιά φροντίδα (συχνά στους δρόμους) και των οικογενειών χωρίς καμιά στήριξη, τον μονόδρομο του ψυχοφάρμακου, την απόρριψη του λόγου, της υποκειμενικότητας και των δικαιωμάτων του ψυχικά πάσχοντος κ.ο.κ.».
Για τον δικηγόρο των εργαζομένων στο ΨΝΑ-Δαφνί Νίκο Κωνσταντόπουλο, «δεν πρέπει να οδηγούνται οι υποθέσεις σε εύκολη ποινικοποίηση με δεδομένο ότι οι συνθήκες φύλαξης είναι εξαιρετικά σύνθετες και ακραίες διότι δεν υπάρχουν οι αντίστοιχες υποδομές ούτε το επαρκές προσωπικό και διότι, τέλος, η Πολιτεία, χρησιμοποιώντας το Δαφνί, βολεύεται...».
Απέναντι σε ένα σοβαρό θεσμικό πρόβλημα, επισημαίνει μιλώντας στην «Εφ.Συν.», «εν γνώσει της η Πολιτεία αποδέχεται τη χρησιμοποίηση του ψυχιατρικού νοσοκομείου κατ’ ανάγκη γιατί δεν έχει δομές και εν γνώσει της αποδέχεται ότι η φύλαξη και η φιλοξενία αυτών των ανθρώπων είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί με τις υπάρχουσες δομές του ΕΣΥ».
Η μεγάλη ευθύνη είναι της Πολιτείας, συνοψίζει, και «δεν πρέπει αυτή η ευθύνη -που είναι θεσμική, δομική- ποιοτικής υγείας να καλύπτεται με εύκολες ποινικοποιήσεις οι οποίες και ταλαιπωρούν το προσωπικό, τους ίδιους τους ασθενείς και τις οικογένειές τους και εκθέτουν το κύρος του νοσοκομείου».
Όσο για το αν η χρήση των καθηλώσεων αποτελεί νοοτροπία, «είναι νοοτροπία -μας απαντά- και δεν λύνεται αν επικρατήσει άκαμπτη και τυποποιημένη διαδικασία πειθαρχικών και ποινικών διώξεων».
«Δεν απαγορεύεται η κατακράτηση (σ.σ. η καθήλωση) υπό συνθήκες. Η κατακράτηση είναι αναγκαία, είναι το έσχατο μέσο. Υπάρχουν σχετικά πρωτόκολλα για το πόσο μπορεί να διαρκεί η λεγόμενη καθήλωση, για την εποπτεία της κ.ο.κ. Αυτά όλα, κατά το δυνατόν, καλύπτονται από το υπάρχον προσωπικό, το οποίο όμως δεν επαρκεί», προσθέτει.
Τι γίνεται όμως, διερωτάται ο Θ. Μεγαλοοικονόμου, «όταν το έσχατο μέσο μετατρέπεται σε γραφειοκρατικό - διαχειριστικό, όπου ο ψυχίατρος περνά και απλώς ανανεώνει την εντολή για καθήλωση σαν κάτι αυτονόητο, χωρίς να υπάρχει άλλο θεραπευτικό πλάνο;».
Τι γίνεται όταν τα «παιδιά» του 7ου Τμήματος του ΨΝΑ περνούν μια ζωή δεμένα;
Οι παρατηρήσεις της CPT κατά τις αυτοψίες σε ψυχιατρικές μονάδες
Χαλαρή ατμόσφαιρα με εξαιρέσεις
EUROKINISSI
Στις προκαταρκτικές παρατηρήσεις των Georg Høyer και Jari Pirjola της CPT σημειώνεται ως θετικό ότι, στις περισσότερες εγκαταστάσεις τις οποίες επισκέφθηκε, οι ασθενείς εκφράστηκαν με καλά λόγια για το προσωπικό και ότι δεν αναφέρθηκε σχεδόν κανένας ισχυρισμός περί κακομεταχείρισης των ασθενών από το προσωπικό.
Γενικότερα, η αντιπροσωπεία παρατήρησε μια «στοργική στάση προς τους ασθενείς και μια χαλαρή ατμόσφαιρα, ειδικά στις εγκαταστάσεις εκείνες στις οποίες οι ασθενείς απολαμβάνουν γενικά ένα λιγότερο περιορισμένο περιβάλλον».
Ωστόσο, η αντιπροσωπεία δέχτηκε κάποιους μεμονωμένους ισχυρισμούς για λεκτική κακοποίηση και απρεπή συμπεριφορά του προσωπικού και σημειώνει ότι «θα πρέπει να δοθεί ένα σαφές μήνυμα στο προσωπικό ότι τέτοια συμπεριφορά είναι απαράδεκτη».
Στις παρατηρήσεις της επιτροπής συμπεριλαμβάνεται και το πρόβλημα της υποστελέχωσης των δομών: «Το επίπεδο κινητοποίησης και η στοργική στάση που επέδειξε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης το προσωπικό, δεδομένης της πίεσης υπό την οποία βρίσκεται, είναι εντυπωσιακά [...] στο παρόν πλαίσιο λιτότητας θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείριση των πόρων: βασικές υπηρεσίες, όπως η φροντίδα των ευάλωτων ασθενών, δεν δύνανται να παρασχεθούν σωστά δεδομένης της σημερινής υποστελέχωσης».
Όσον αφορά τις υλικές συνθήκες, ο συνωστισμός στο σύνολο των τριών ψυχιατρικών μονάδων Γενικών Νοσοκομείων που επισκέφθηκε η αντιπροσωπεία είχε ως αποτέλεσμα τη συστηματική τοποθέτηση κρεβατιών ασθενών στον διάδρομο για παρατεταμένες περιόδους. Παρατηρήθηκε δε ορισμένοι κατάκοιτοι και/ή υπό περιορισμό ασθενείς να βρίσκονται στον διάδρομο, κάποιοι από αυτούς με πάνες οι οποίες αλλάζονται από το προσωπικό σε κοινή θέα. Αυτή η απαράδεκτη κατάσταση πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως, σημειώνει η Επιτροπή.
Οι ασθενείς που χρήζουν περιορισμού ή χρειάζονται βοήθεια σχετικά με τις ανάγκες τους στην υγιεινή «θα πρέπει να φροντίζονται σε νοσοκομειακούς θαλάμους, υπό στενή παρακολούθηση από το προσωπικό και υπό συνθήκες οι οποίες σέβονται την ιδιωτικότητα και την αξιοπρέπειά τους».
Πηγή: https://www.efsyn.gr
