Η έννοια της «πατρογονικής θάλασσας» δεν είναι απλά γλωσσική διαφοροποίηση- είναι υπαρξιακή. Ανήκει στον ορίζοντα εκείνον όπου η γεωπολιτική συναντά την πολιτισμική αυτογνωσία.
Kαθηγήτρια Τμήματος Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης Παντείου Παν/μίου, Eastern-Mediterranean Sea-basin Expert, European MSP Platform
Αιγαίο - Αμοργός VIA ASSOCIATED PRESS
Η Ελλάδα γεννήθηκε από τη θάλασσα. Δεν κατοικεί απλώς πλάι της - την κουβαλά εντός της, στα κύματα της γλώσσας, των τραγουδιών και των χορών της, στη μορφολογία του τοπίου, στις ιστορίες που διασώζει η πέτρα και το αλάτι. Με 16.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής και το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού να ζει σε απόσταση αναπνοής από τη θάλασσα, θα φανταζόταν κανείς πως η χώρα αυτή θα είχε χαράξει προ πολλού έναν γενναίο, καθαρό και συνεκτικό δρόμο στη διαχείριση του θαλάσσιου χώρου της. Πως θα πρωτοστατούσε στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, αναδεικνύοντας την ένωση ανθρώπου, πολιτισμού και φύσης ως στρατηγική βιωσιμότητας.
Κι όμως, η θάλασσα στη χώρα μας παραμένει ένας χάρτης γεμάτος κενά. Δεν της έχουμε αποδώσει ακόμη τη θεσμική βαρύτητα που της αρμόζει. Ούτε και την έχουμε εντάξει επαρκώς σε μια εθνική πολιτική που να ξεπερνά τη ρητορική και να φτάνει στη διαχείριση. Ενώ η Ευρώπη σχεδιάζει το μέλλον της σε θαλάσσιους ορίζοντες, εμείς συχνά εγκλωβιζόμαστε σε συζητήσεις επί χάρτου - για τα όρια, τα δικαιώματα, τις οριοθετήσεις. Σημαντικά όλα, αλλά όχι αρκετά.
Η θάλασσα δεν είναι απλώς γεωπολιτικό ή δικαιοδοτικό ζήτημα. Είναι οικοσύστημα, είναι μνήμη, είναι ταυτότητα, είναι μέλλον. Και ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός - αν θέλουμε να είναι κάτι περισσότερο από μια άσκηση τεχνικής φύσεως- οφείλει να αποτυπώνει αυτή τη σύνθετη πραγματικότητα. Δεν είναι μόνο εργαλείο για την πρόληψη συγκρούσεων χρήσεων, την οργάνωση δραστηριοτήτων και την αρμονική συνύπαρξή τους. Είναι πρωτίστως μια πολιτισμική πράξη. Ένα στρατηγικό όραμα που διασταυρώνει το περιβάλλον με την κοινωνία, το δίκαιο με την ιστορία, την τεχνοκρατία με τη φαντασία.
Μα πώς να ορίσεις «έδαφος» στη θάλασσα; Πώς να οριοθετήσεις το υγρό στοιχείο, που από τη φύση του αποφεύγει τα σύνορα; Εύλογα τα ερωτήματα. Αλλά και η απάντηση δεν είναι λιγότερο δυνατή: το «έδαφος» στη θάλασσα δεν είναι γη, είναι σχέση. Είναι τρόπος αντίληψης και διαχείρισης ενός χώρου που έχει αξία όχι μόνο για ό,τι παράγει (ενέργεια, τροφή κ.ά), αλλά και για ό,τι συμβολίζει. Η έννοια του territory δεν αφορά μόνο τη γεωγραφία, αλλά και τη συλλογική μνήμη, τη χρήση, την αίσθηση του «ανήκειν».
Ίσως γι’ αυτό έχει προταθεί στο πλαίσιο επεξεργασίας του Διεθνούς δικαίου για την θάλασσα, να εγκαταλείψουμε τον όρο «χωρικά ύδατα» και να μιλήσουμε για «κληροδοτούμενα ύδατα» - patrimonial sea. Η φράση αυτή κουβαλά κάτι πιο βαθύ: μια συνείδηση συνέχειας, ευθύνης, πολιτισμικής κληρονομιάς. Σαν να λέμε ότι αυτή η θάλασσα δεν μας ανήκει απλώς, μας εμπιστεύτηκε να την παραδώσουμε στις επόμενες γενιές, ως μέρος μιάς ιστορικής προοπτικής. Με τα αρχαία της να κείτονται στον βυθό, με τις αφηγήσεις των νησιωτών χαραγμένες στα περάσματα, με τη φυσική και την άυλη πολιτιστική της κληρονομιά να μας υπενθυμίζει ότι η αειφορία δεν είναι τεχνικός στόχος αλλά ηθική υποχρέωση.
Η Ελλάδα, χώρα που καλλιέργησε πολιτισμό και φιλοσοφία από τον διάλογο με τη θάλασσα, θα μπορούσε να σταθεί ξανά στο ύψος της ιστορίας της, φέρνοντας στο τραπέζι των διεθνών διαπραγματεύσεων μια νέα γλώσσα: όχι μόνο όρια, αλλά αξίες, όχι μόνο δικαιώματα, αλλά οράματα, όχι μόνο κυριαρχία, αλλά κοινή μοίρα. Η έννοια της «πατρογονικής θάλασσας» δεν είναι απλά γλωσσική διαφοροποίηση- είναι υπαρξιακή. Ανήκει στον ορίζοντα εκείνον όπου η γεωπολιτική συναντά την πολιτισμική αυτογνωσία.
Το Αιγαίο δεν είναι απλώς αρχιπέλαγος, είναι παλίμψηστο. Είναι τοπίο στο οποίο χαρτογραφούνται αιώνες συμβίωσης, σύγκρουσης, δημιουργίας. Μήπως ήρθε η ώρα να το δούμε όχι μόνο ως πεδίο διεκδικήσεων αλλά και ως κοινό έργο; Να μιλήσουμε όχι μόνο για ζώνες ΑΟΖ, αλλά για ζώνες συν-ευθύνης, αλληλεγγύης και πολιτισμικής διαχείρισης;
Οι διεθνολόγοι μας, οι πολιτικοί μας, οι σχεδιαστές του χώρου και της πολιτικής, ας πάψουν να δανείζονται τη ματιά των «άλλων». Ας εμπνευστούν από τη δική μας μακραίωνη ναυτική παράδοση, από τα νησιά που αρμενίζουν στην ιστορία, από τη βαθιά ανάγκη του ανθρώπου να συνδέεται με έναν τόπο - ακόμα κι όταν αυτός είναι θάλασσα. Γιατί αυτό είναι το στοίχημα του θαλάσσιου σχεδιασμού στον 21ο αιώνα: όχι να περιορίσουμε τη θάλασσα· αλλά να τη διαφυλάξουμε, να τη σεβαστούμε και να τη μετατρέψουμε σε κοινό τόπο μέλλοντος.
Πηγή: https://www.huffingtonpost.gr/entry/thalassa-mneme-kai-mellon-e-ellada-sten-epoche-toe-thalassioe-chorotaxikoe-schediasmoe_gr_681b732ae4b0529436a1d6a0
