Της Ελένης Σοφού*
Ελένη Σοφού
Le gâteau des Rois, by Jean-Baptiste Greuze, 1774
Το Galette de Rois (Κέικ του Βασιλιά), γνωστό και ως Epiphany Cake (Κέικ των Θεοφανείων), είναι το γλυκό που φτιάχνουν οι Γάλλοι την εορτή των Θεοφανείων και καθ΄όλη τη διάρκεια του Ιανουαρίου. Η εορτή των Θεοφανείων στη Δυτική και Ανατολική Εκκλησία γιορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου, αλλά με διαφορετικό λειτουργικό περιεχόμενο. Στη Καθολική Εκκλησία γιορτάζεται το προσκύνημα των Μάγων, ενώ στην Ορθόδοξη την ημέρα αυτή γιορτάζεται η Βάπτιση του Χριστού.
Στη Γαλλία το Κέικ του Βασιλιά εμφανίστηκε περίπου τον 13ο-14ο αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση ακολουθώντας οι τρεις Μάγοι το Φωτεινό Αστέρι την ημέρα των Χριστουγέννων, 25 Δεκεμβρίου, έφτασαν από την Ανατολή στη Βηθλεέμ μετά από 12 ημέρες. Η 6η Ιανουαρίου είναι η ημέρα που οι τρεις Μάγοι-Βασιλείς-Σοφοί προσέφεραν τα δώρα τους και προσκύνησαν το νεογέννητο Χριστό. Μετά το προσκύνημα γιόρτασαν το γεγονός της γεννήσεως του Βασιλέα των Βασιλέων με μεγαλοπρέπεια. Μέσα στο εορταστικό κλίμα και για να τιμήσουν την εορτή των Θεοφανείων οι Γάλλοι δημιούργησαν το Κέικ του Βασιλιά.
Στη βόρεια και δυτική Γαλλία το Κέικ του Βασιλιά φτιάχνεται με φύλλο κρούστας, αλλά η διαφορά βρίσκεται στη γέμιση. Στη βόρεια Γαλλία η γέμιση περιέχει μια πυκνή, κρεμώδη πάστα αμυγδάλου (La Galette de Pithiviers), ενώ στη δυτική έχει γέμιση σοκολάτας με κομμάτια από αχλάδι ή γέμιση βατόμουρου. Στην ανατολική Γαλλία η συνταγή είναι πιο απλή, από ζύμη και επικάλυψη ζάχαρης (La Galette de Besancon). Τέλος στη νότια Γαλλία το Κέικ του Βασιλιά φτιάχνεται με ζύμη μπριός (brioche) και καλύπτεται με ζαχαρωμένα φρούτα (La Gateau de Rois).
Στην πορεία των χρόνων το Κέικ του Βασιλιά πέρασε από δύσκολες περιόδους. Μία από αυτές ήταν το 1711, όταν λόγω ενός λιμού απαγορεύτηκε η παρασκευή του ώστε το αλεύρι να χρησιμοποιείται μόνο για ψωμί. Αλλά αυτό το μέτρο δεν εφαρμόστηκε πλήρως και το κέικ εξακολούθησε να παρασκευάζεται, ιδιαίτερα στη γαλλική επαρχία. Άλλη μια δύσκολη περίοδος για το Κέικ του Βασιλιά ήταν αυτή της Γαλλικής Επανάστασης κατά τη διάρκεια της οποίας ότι είχε βασιλική χροιά έπρεπε να εξαφανιστεί. Έτσι το Κέικ του Βασιλιά μετονομάστηκε σε Κέικ της Ισότητας (Gallete l’egalite). Αυτή η αλλαγή όμως ήταν προσωρινή και το Κέικ του Βασιλιά σύντομα επέστρεψε σε κάθε γαλλικό σπίτι. Το 1801 η Καθολική Εκκλησία καθόρισε την 6η Ιανουαρίου ως την ημέρα των Θεοφανείων, καθιερώνοντας έτσι το Κέικ του Βασιλιά ως το γλυκό των Θεοφανείων στη Γαλλία.
Σήμερα τα Θεοφάνεια γιορτάζονται κόβοντας το Κέικ του Βασιλιά και βρίσκοντας τον τυχερό της ημέρας, αυτόν δηλαδή που θα βρει το γούρι (la feve) στο κομμάτι του και θα στεφτεί ο «βασιλιάς της ημέρας». Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του στα Saturnalia, μια αρχαία Ρωμαϊκή γιορτή που πραγματοποιούταν από τα τέλη Δεκεμβρίου μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου προς τιμή του θεού Κρόνου, του θεού της σοδειάς και της συγκομιδής. Κατά την εορταστική περίοδο εκτός από τις θυσίες στο θεό Κρόνο, τη διασκέδαση, την ανταλλαγή δώρων και τα τυχερά παιχνίδια, υπήρχε μία από τις σημαντικότερες παραδόσεις, η αντιστροφή των ρόλων μεταξύ κυρίων και δούλων. Ένας δούλος μπορούσε να οριστεί ο «βασιλιάς της ημέρας» αν στο κομμάτι του κέικ που έπαιρνε έβρισκε το τυχερό γούρι, που εκείνη την εποχή ήταν ένα φασόλι (la feve), σύμβολο γονιμότητας. Για να υπάρχει δικαιοσύνη, τα κομμάτια του κέικ ήταν τόσα όσοι και οι δούλοι κάθε εύπορης οικογένειας. Το νεότερο μέλος της οικογένειας που εθεωρείτο και το πιο αθώο καθόριζε ποιο κομμάτι θα έπαιρνε ποιος.
Αυτή η παράδοση του ποιος θα «βρει το βασιλιά» (Tirer les rois) συνεχίζεται και στις μέρες μας. Το Κέικ του Βασιλιά κόβεται σε τόσα κομμάτια όσα τα άτομα που παρευρίσκονται στο γιορτινό τραπέζι συν ένα, που είναι το κομμάτι του φτωχού (Part du Pauvre). Ποιος θα πάρει το κάθε κομμάτι εξακολουθεί να είναι επιλογή του νεότερου μέλους της οικογένειας. Τα σημερινά γούρια δεν είναι πια φασόλια, αλλά φέρουν τη μορφή ενός ανθρωπάκου ή ζώου από πορσελάνη ή πλαστικό (favophile). Όποιος βρει το τυχερό γούρι στέφεται βασιλιάς της ημέρας, φορά μια χάρτινη κορώνα και του ανατίθεται να φτιάξει το επόμενο κέικ.
Το Κέικ του Βασιλιά είναι σήμερα γνωστό και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων την Ισπανία, την Πορτογαλία, το Βέλγιο, την Ελβετία και τη Γερμανία. Το Κέικ του Βασιλιά έχει γίνει παράδοση και στην Αμερική όταν τo 1870 μεταφέρθηκε από τους Γάλλους μετανάστες. Χαρακτηριστικό ως προς τη διακόσμηση είναι το κέικ στη Νέα Ορλεάνη. Είναι διακοσμημένο στα χρώματα του μωβ, του πράσινου και του χρυσού που συμβολίζουν τη «Δικαιοσύνη», την «Πίστη» και την «Εξουσία», αντίστοιχα. Αυτά τα χρώματα επιλέχθηκαν για να είναι όμοια χρωματικά με τους πολύτιμους λίθους που είχαν τα στέμματα των τριών Μάγων. Ένα παρόμοιο γλυκό φτιάχνουν για τα Θεοφάνεια στην Ισπανία και το Μεξικό, το οποίο ονομάζεται το δαχτυλίδι του βασιλιά (Roscón de reyes) και μέσα του κρύβουν συνήθως μια φιγούρα του Χριστού, που χαρίζει ευλογία σε όποιον το βρει.
Ελένη Σοφού