"Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια
Υπάρχουν απειράκις ωραιότερα πράγματα και απ’ αυτή την αγαλματώδη παρουσία του περασμένου έπους
Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη
Σκοπός της ζωής μας είναι η ατελεύτητη μάζα μας
Σκοπός της ζωής μας είναι η λυσιτελής παραδοχή της ζωής μας
Της κάθε μας ευχής εν παντί τόπω εις πάσαν στιγμήν εις κάθε ένθερμον αναμόχλευση των υπαρχόντων
Σκοπός της ζωής μας είναι το σεσημασμένο δέρας της υπάρξεώς μας…"
"Τριαντάφυλλα στο παράθυρο, Υψικάμινος"
Στις 2 Σεπτεμβρίου του 1901, γεννήθηκε ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Μεγάλη προσωπικότητα της ελληνικής κληρονομιάς, καθώς υπήρξε ποιητής, πεζογράφος, φωτογράφος και ψυχαναλητής. Σε έκαστο τομέα ήταν πιστός και πρωτοπόρος. Ήταν ο πρώτος ψυχαναλυτής στην Ελλάδα και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του υπερρεαλισμού και εισηγητής του κινήματος στη χώρα μας.
Γεννήθηκε στη Μπράιλα της Ρουμανίας και ένα χρόνο μετά ήρθε στην Ελλάδα. Οι γονείς του Λεωνίδας και Στεφανία Εμπειρίκου, είχαν ακόμα τρία παιδιά, εκ των οποίων το ένα πέθανε νέο. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος παράτησε νωρίς τις σπουδές του, καθώς μετά το χωρισμό των γονιών του έπρεπε να ακολουθήσει τη μητέρα του στη Λωζάνη, όπου και έγραψε τα πρώτα του ποιήματα σε ηλικία μόλις 20 χρονών. Ο Οδυσσέας Ελύτης μάλιστα, ο οποίος υπήρξε πολύ στενός του φίλος στη πορεία της ζωής του είχε πει “η συναισθηματική του εκτόνωση σε στίχους είχε αρχίσει τόσο πρόωρα που σε ηλικία είκοσι χρονών να διαθέτει ήδη στο ενεργητικό του ένα πλήθος ποιήματα γραμμένα πάνω στ’ αχνάρια των ποιητών που κάθε φορά τον γοήτευαν περισσότερο, κατ’ εξοχήν του Κωστή Παλαμά”.
Μάτση Χατζηλαζάρου,
φωτογραφημένη από τον Ανδρέα Εμπειρίκο
Το 1940 παντρεύτηκε την ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου με την οποία χώρισε 4 χρόνια αργότερα. Στην περίοδο της κατοχής ο Εμπειρίκος οργάνωνε στο σπίτι του συγκεντρώσεις φίλων λογοτεχνών, όπου διαβάζονταν αποσπάσματα των έργων τους, καθώς και άλλων νέων συγγραφέων. Αρχικά οι συναντήσεις αυτές αφορούσαν λίγους στενούς φίλους του Εμπειρίκου, ωστόσο σύντομα διευρύνθηκαν και έφθασαν να περιλαμβάνουν έναν ευρύ κύκλο καλλιτεχνών, με συμμετοχή ποιητών όπως ο Νίκος Γκάτσος, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Νάνος Βαλαωρίτης και άλλοι.
Το 1945 ξεκίνησε να γράφει το έργο για το οποίο κατακρίθηκε περισσότερο, μιας και θεωρήθηκε τολμηρό ερωτογράφημα πλήρους ελευθεροστομίας, “Ο Μέγας Ανατολικός” αποτελεί, πιθανότατα, το μεγαλύτερο σε μέγεθος μυθιστόρημα των ελληνικών γραμμάτων, καθώς καταλαμβάνει οχτώ τόμους και απλώνεται σε περισσότερες από δύο χιλιάδες σελίδες. Ολοκληρώθηκε το 1951, όμως ο συγγραφέας του δεν σταμάτησε να το διορθώνει και να το συμπληρώνει με καινούριες σκηνές ή και με ολόκληρα κεφάλαια μέχρι το τέλος της ζωής του. Σαφώς και η δουλειά του αναγνωρίστηκε και εκδόθηκε κατά μεγάλο μέρος μετά θάνατον, ως είθισται σε όλους τους πρωτοπόρους για την εποχή τους καλλιτέχνες.
Η πρώτη του ποιητική συλλογή “Υψικάμινος” εκδόθηκε το 1935.Ο Εμπειρίκος, αντιμετώπισε για μεγάλο χρονικό διάστημα, σκληρή κριτική, συχνά στα όρια του χλευασμού. H έκδοση της Υψικαμίνου συνοδεύτηκε από σύντομες αναφορές στον τύπο της εποχής, πολλές από τις οποίες βρίσκονταν στα όρια της ειρωνείας. Ο Στράτης Μυριβήλης, στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου, το περιέγραψε ως εύθυμο και πολύτιμο βιβλίο τέρψεως για οικογενειακές συναναστροφές, ενώ αργότερα υπήρξε περισσότερο ειρωνικός στην κριτική του. Μέσα από την Υψικάμινο, ο Κώστας Ουράνης αναγνώρισε στο πρόσωπο του Εμπειρίκου τον πρώτο και μοναδικό αντιπρόσωπο του σουρρεαλισμού στην Ελλάδα, αναγνωρίζοντας όμως στο έργο του, την “παγερή λαμπρότητα του στείρου και του ανωφελούς”.
Συνολικά, η Υψικάμινος αντιμετωπίστηκε λιγότερο ως ποιητικό γεγονός και περισσότερο ως παραδοξολογία που παραμελήθηκε και σχεδόν χλευάστηκε. Σε αντίθεση με την “Υψικάμινο” που αντιμετωπίστηκε με ειρωνεία και χλευασμό από τους περισσότερους κριτικούς, η “Ενδοχώρα” επαινέθηκε και υπήρξε δημοφιλέστερη, ωστόσο και οι δύο συλλογές άσκησαν αποφασιστική επίδραση σε σύγχρονους λογοτέχνες, κυρίως στον Οδυσσέα Ελύτη, στον Νικόλαο Κάλα, στον Νίκο Γκάτσο και στον Νίκο Εγγονόπουλο.
“Είναι τα βλέφαρά μου διάφανες αυλαίες.
Όταν τ’ ανοίγω βλέπω εμπρός μου ό,τι κι αν τύχει.
Όταν τα κλείνω βλέπω εμπρός μου ό,τι ποθώ.”
Ανδρέας Εμπειρίκος, Ενδοχώρα, 1945
Στο ποίημα “Οι Μπεάτοι ή της μή συμμορφώσεως οι Άγιοι”, ο Εμπειρίκος αναφέρεται εκτενώς σε λογοτεχνικούς ομοϊδεάτες του ή άλλες μορφές που του άσκησαν επίδραση, περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων τους Τζακ Κέρουακ, Άλλεν Γκίνσμπεργκ, Έντγκαρ Άλλαν Πόε, Σίγκμουντ Φρόυντ, Καρλ Μαρξ, Χένρυ Μίλλερ, Φρίντριχ Νίτσε, Βικτόρ Ουγκώ, Άγγελο Σικελιανό, Βλαντίμιρ Λένιν και Κωνσταντίνο Π. Καβάφη. Ο τίτλος αποτελεί ταυτόχρονη αναφορά στους ποιητές μπητ (beat), αλλά και στο λατινικό beati (=ευλογημένοι, μακάριοι).
Στον τομέα της ψυχανάλυσης ο Ανδρέας Εμπειρίκος θεωρείται ο πρώτος Έλληνας ψυχαναλυτής που την εξάσκησε από το 1935 έως το 1950, μία περίοδο που δεν υφίστατο καν η έννοια στην ελληνική πραγματικότητα. Ο Εμπειρίκος πρότεινε τυπικές ψυχαναλύσεις ενήλικων νευρωτικών, τις οποίες όμως δεν μπορούσαν να συμμεριστούν άλλοι ειδικοί στην Ελλάδα. Ταξίδευε παράλληλα στη Γαλλία, όπου η ψυχανάλυση άνθιζε ως μέθοδος θεραπείας και εκεί συνάντησε ανθρώπους να κατανοήσουν τις σκέψεις και τη δουλειά του. Μάλιστα, η Ψυχαναλυτική Εταιρεία του Παρισιού τον έκανε μέλος της το 1950 και ο ίδιος έγραψε την πολυσέλιδη κλινική μονογραφία, με τίτλο “Μία περίπτωσις ιδεοψυχαναγκαστικής νευρώσεως με πρόωρες εκσπερματώσεις”, η οποία δημοσιεύτηκε στη Γαλλική Ψυχαναλυτική Επιθεώρηση και αποτελεί μία πλήρη περιγραφή της θεραπείας ενός αρρώστου που ψυχαναλύθηκε από τον Εμπειρίκο. O Εμπειρίκος διέκοψε την πρακτική της ψυχανάλυσης τον Απρίλιο του 1951, από φόβο πως θα δεχόταν μήνυση, καθώς δεν είχε άδεια ασκήσεως ιατρικού επαγγέλματος.
Όσον αφορά τη φωτογραφία, ο Εμπειρίκος ήταν λάτρης και εραστής. Κυκλοφορούσε με δύο ή και τρεις φωτογραφικές μηχανές απεικονίζοντας τοπία και σκηνές δρόμου, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και πρόσωπα που του άρεσαν. Ο Ελύτης αναφέρει για το φίλο του: “Από τον Ιούλιο του 1954, στην Πάρο, κει που προχωρούσαμε το καταμεσήμερο μες στα στενά, είδαμε να μας έρχεται από αντίκρυ με ελάχιστο ρούχο μια ξανθή παιδούλα, θα έλεγες μόλις βγαλμένη από τον Όμηρο, μια σωστή «Ίρις Αγγελέουσα», που τσακίστηκες να την φωτογραφίσεις αλλά σου ξέφυγε. «Είναι σαν έμπνευση» μου είπες. «Δεν την προλαβαίνεις δυστυχώς πάντοτε».”
Ανδρέας Εμπειρίκος, Οδυσσέας Ελύτης , Άνδρος 1955
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος πέθανε στην Κηφισιά στις 3 Αυγούστου 1975, σε ηλικία 74 ετών από καρκίνο του πνεύμονα.
Μία πολύπλευρη, χαρισματική προσωπικότητα που έκανε αδιαμφισβήτητα πλουσιότερη την ελληνική κουλτούρα ακόμη κι αν απαξιώθηκε ή χλευάστηκε εν ζωη. Γιατί άραγε όσοι είναι δίπλα μας δεν αναγνωρίζονται όσο μας κοιτάζουν;
Ποιήματα και πεζά του Ανδρέα Εμπειρίκου, κάποια μελοποιημένα από γνωστούς καλλιτέχνες, κάποια όχι, θα δείτε εδώ.
Σας αφήνω με Θανάση Παπακωνσταντίνου αγαπημένο, σε στίχους Ανδρέα Εμπειρίκου
Πηγή: Βικιπαιδεία
