.. γράφει ο Στρατής Θεοφίλου
Κοιτάξτε τώρα. Γνωρίζατε ότι ένας από τους λόγους που το Βυζάντιο, γύρισε την πλάτη του στη Ρώμη, ήταν εξαιτίας του «πολέμου» που είχε κηρύξει ο Πάπας στις γάτες; Αυτό δεν είναι μια δικιά μου αυθαίρετη εικασία. Είναι μια σοβαρή εμπεριστατωμένη επιστημονική μελέτη που άρχεται από μια πολλή σημαντική ανακάλυψη του περασμένου έτους. Να τα πάρουμε όμως όλα από την αρχή.
Τελευταίες ανακαλύψεις
Στην Κωνσταντινούπολη, από το 2004 έως το 2014, κατά τη διάρκεια της κατασκευής σιδηροδρομικών γραμμών, ανακαλύφθηκε μια ολόκληρη στρατιά οστών γατιών. Η ηλικία τους εκτιμάται περίπου χιλιετίας, ίσως και λιγότερο. Αξιοσημείωτο είναι ότι επρόκειτο ακριβώς για επίσημες ταφές, γεγονός που μαρτυρεί η προσεκτική τους τοποθέτηση.
Αυτό εξέπληξε τους επιστήμονες, επειδή, όχι για κάποιο άλλο λόγο, αλλά για το ότι, η ηλικία των οστών συμπίπτει με μια από της πιο σκοτεινές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας. Το 13ο αιώνα ο Πάπας Γρηγόριος Θ εξέδωσε εκείνο ακριβώς το ειδεχθές διάταγμα, το «Vox in Rama» και επέφερε μεγάλες συμφορές.
Για να ρίξουν φως στις μυστηριώδεις ταφές που βρήκαν οι αρχαιολόγοι, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, μελέτησαν λεπτομερώς τα οστά. Ως αποτέλεσμα, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Βυζαντινοί εναντιώθηκαν στο παπικό διάταγμα και αποφάσισαν να προστατεύσουν τις γάτες τους. Από αυτές πιθανότατα να υπήρχαν πολλές σε όλο το Βυζάντιο.
ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ;
ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΤΕ ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ
Τα πολλά ιχθυοπωλεία στην Κωνσταντινούπολη και στις γύρω πόλεις, μάλλον θα προσέλκυσε τις γάτες, που άλλο και δεν ήθελαν να το γλεντήσουν λίγο, αλλά μάλλον το γλεντούσαν και οι άνθρωποι μαζί τους. Επιπλέον, κατά εκείνη την εποχή υπήρχαν ακόμα περισσότερο πολλά τρωκτικά. Και οι έμποροι και οι αγρότες, και σκόπιμα και με ανοιχτή καρδιά, έπαιρναν γάτες και μόνο γάτες, και σαν βοηθούς και σαν συντροφιά.
Και γράφει ο καθηγητής ιστορίας Αλτάν Αρμουτάκ. «Ως αποτέλεσμα, βλέπουμε μια αυτοκρατορία που γύρισε την πλάτη της στην Ευρώπη. Οι σκελετοί γατών που έχουν ανασκαφεί το δείχνουν ξεκάθαρα. Σε αντίθεση με την δυτική Ευρώπη, στο Βυζάντιο, οι γάτες ζούσαν όχι μόνο σε σπίτια, αλλά και σε καταστήματα και στους δρόμους. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που στο Βυζάντιο δεν υπήρχαν επιδημίες τέτοιου μεγέθους, όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη»
Και βέβαια, για να πούμε και του στραβού το δίκαιο, πολλοί επιστήμονες αμφισβητούν αυτήν την τοποθέτηση, καθώς εγείρει και πολλά ερωτήματα. Ως γνωστόν ακόμη από τον 6ο αιώνα θέριζε ο μαύρος θάνατος, και κατά την εποχή του Ιουστινιανού, αλλά βέβαια σε μικρότερο ίσως κλίμακα.
Εξετάζοντάς τους σκελετούς, κατέληξαν οι αρχαιολόγοι στο συμπέρασμα, ότι οι γάτες στην Κωνσταντινούπολη, την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ήταν σε καλή κατάσταση, σε αντίθεση με αυτές που ζούσαν εκείνα τα χρόνια στην Ευρώπη. Οι σκελετοί τους ήταν χωρίς δείγματα κακοποίησης.
Σύντομη ιστορική αναδρομή για τις γάτες στο Βυζάντιο
Τα γραπτά μπορούν να μας προσφέρουν απίστευτη εικόνα του παρελθόντος. Αλλά δυστυχώς πολλά από αυτά, των μεσαιωνικών χρόνων, έχουν χαθεί.
Τούτου λεχθέντος, ενώ αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα, υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να αποκτήσουμε εικόνα για θέματα που έχουν περάσει στη λήθη του χρόνου. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα θα ήταν οι ανασκαφές, που θα μπορούσαν να παρέχουν εκπληκτικές πληροφορίες για το παρελθόν, όταν μελετηθούν κατάλληλα.
Είναι δύσκολο να γενικεύσουμε για την κατάσταση των γατών στον ρωμαϊκό κόσμο. Σε τελική ανάλυση, αν υπολογίσουμε από την ίδρυση της Ρώμης το 753 π.Χ., και όλη η μακρόχρονη ιστορία της, υπάρχουν μερικά ενδιαφέροντα πράγματα που μπορούν να ειπωθούν για αυτές. Οι Ρωμαίοι σαν τους Έλληνες, εξαρχής χρησιμοποιούσαν νυφίτσες για τον έλεγχο των παρασίτων. Έχουμε αποδείξεις ότι οι Ρωμαίοι αντιμετώπιζαν τις γάτες ως κατοικίδια ήδη από τον πρώτο αιώνα, σαν συνέχεια της λατρείας της γάτας στην Αίγυπτο. Μην ξεχνάμε πως η Κλεοπάτρα έκλεψε την καρδιά, καταμεσής Ιουλίου Καίσαρος, και τον Αντώνιο (Τόνι πακέτο) με γατίσια γοητεία. Ωστόσο, όταν συνέβη αυτό, οι Ρωμαίοι προχώρησαν στη διάδοσή τους σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
ΜΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕ Η ΚΟΥΒΕΝΔΑ ΣΤΗΝ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ
Ως εκ τούτου, οι γάτες καθιερώθηκαν από τους βυζαντινούς χρόνους σε όλη την τότε επικράτεια της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, Μικράς Ασίας, Ευξείνου Πόντου και Ανατολής. Εν τω μεταξύ, ο ισλαμικός κόσμος είχε μια εκτίμηση για τις γάτες από την αρχή. Σίγουρα, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και οι Άραβες επηρέασαν ο ένας τον άλλον, λόγω των συχνών αλληλεπιδράσεών τους. Παρότι αντιμαχόμενοι, ο ένας επηρέαζε τον άλλον με θετικό πρόσημο. Φιλοσοφία εμείς, φιλοζωία αυτοί.
Βυζαντινολόγος “γάτα” εκ Αυστρίας
Στην προσπάθεια να ερευνήσω περαιτέρω τη θέση της γάτας στο Βυζάντιο, ανακάλυψα πως αυτή είχε απασχολήσει ένα ολόκληρο συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 2011, με τίτλο ΖΩΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (7ος-12ος). Εκεί ένας Αυστριακός βυζαντινολόγος, ο Εβάλντ Κίσλιγκερ, έκανε μια μοναδική αγόρευση. Ο τίτλος αυτής “Οι βυζαντινές γάτες”! Και όλοι πάθαμε πλάκα!!! Έθετε μάλιστα τα εξής ερωτήματα: Ποιες λειτουργίες εκπλήρωνε η γάτα στον βυζαντινό πολιτισμό και την οικονομία; Ήταν ένα χρήσιμο, αγαπημένο ή μισητό ζώο; Απλά θα αναφερθώ επιγραμματικά στο έργο αυτό, σε μερικά μόνο σημεία του.
Γνωρίζουμε κάποια λογοτεχνικά έργα όπως «Τα σχέδια του μυός» (ή γνωστή σαν Κατομυομαχία) του Θεοδώρου του Προδρόμου (12 αιώνας), με το κλασικό ζευγάρι γάτας/ποντικιού σε έναν αιώνιο διαγωνισμό που βλέπει τη γάτα να κερδίζει με πονηριά. Ο γάτος είναι ο Κρείλλος και ο ποντικός λέγεται Τυροκλέπτης (προσπάθησα να το διαβάσω το έργο και έπαθα πλάκα, όσα κατάλαβα, Τομ και Τζέρι φάση). Η δολιότητα αποτελεί κυρίαρχο χαρακτηριστικό των γατών στη βυζαντινή γραμματεία και γίνεται ακόμη πιο ξεκάθαρη στο “Ο κατής και οι ποντικοί” (έχει κυκλοφορήσει σε νεοελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις του ιδρύματος Τριανταφυλλίδη με τίτλο “ο Κατής και ο Μποντικός”) έργο Αγνώστου του 16ου αιώνα.
Αλλά ο ανταγωνισμός του κυνηγού και του κυνηγημένου θηράματος δεν είναι το μόνο κοινό χαρακτηριστικό που έχουν οι βυζαντινές γάτες και τα ποντίκια. Και οι δύο είναι μέλη της λέσχης ακάθαρτων ζώων, μαζί με σκύλο το φίδι και βάτραχο. Αυτά τα ζώα δεν θεωρήθηκαν βρώσιμα (ευτυχώς και κάποια).
Πάντως είχαν και κάποια θετική χρησιμότητα οι αίλουροι. Όποιος έπασχε από τριχόπτωση μπορούσε να βάλει μια αλοιφή από ξύδι, μουστάρδα και περιττώματα γάτας (αίλουρου κόπρων!!!) με αυτό τον τρόπο οι γάτες μπήκαν σε μάλλον δεισιδαιμονικές, μαγικές περιπέτειες παρά θεραπευτικές ωφέλειες!
Η αρνητική εικόνα της γάτας, που επικρατεί σε βυζαντινές πηγές, θέτει το ερώτημα, εάν η σύγχρονη στάση, που θεωρεί τις γάτες κυρίως αγαπημένα κατοικίδια, υπάρχει τουλάχιστον σε αρχικά στάδια σε ένα βυζαντινό, παρόμοιο αστικό περιβάλλον. Δύο επιγράμματα του Αγαθία τον Σχολαστικό (βυζαντινός ποιητής και ιστορικός) προσφέρουν κάποια έμμεσα και αμφίθυμα στοιχεία από τον 6ο αιώνα. Το αγαπημένο του κατοικίδιο, μια πέρδικα, σκοτώνεται από τη γάτα του, η οποία τιμωρείται με θάνατο (ε όχι!!!). Ένας όψιμος βυζαντινός μύθος που υπήρχε τότε, απεικονίζει μια ηλικιωμένη, μοναχική και τυφλή γυναίκα που ζει με μια παχιά κόκκινη γάτα που ονομάζεται Παρδιτζής και μια κότα (που δεν γνωρίζω πως την έλεγαν). Αυτές τις ιστορίες δυστυχώς δεν τις γνωρίζαμε…
ΑΣ ΦΩΤΙΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ
Η Βέρθα, η πρώτη γατόφιλη αυτοκράτειρα
«Χειράφετε! Μανουήλ! Κωνσταντινούπολη!» Η αρκετά περίπλοκη και σχετικά θλιβερή ιστορία της ιστορικής Μπέρτα (Βέρθα του Ζουλτσμπάχ) – της πρώτης συζύγου του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1143-80), που μετονομάστηκε σε Ειρήνη – έχει μετατραπεί σε έναν μοναδικό θρύλο. Ένα κορίτσι από τη Βαυαρία, που μένει έκπληκτη με την ιδέα να παντρευτεί έναν βυζαντινό πρίγκιπα. Μια πραγματική ιστορία ίσως.
Λέγεται ότι η ίδια, ερχόμενη στην Κωνσταντινούπολη, ανησυχεί περισσότερο για τη γάτα της την Αλοΐς, παρά για τη δική της κατάσταση. Είχε παραμελήσει τον εαυτό της, και μαζί με την κάπως πιο μεγάλη της ηλικία (σε σχέση με τον Μανουήλ που την είχε και αυτός παραμελήσει), φαίνεται πως η Βέρθα να είχε αφοσιωθεί στην αγαθοεργία και φιλοζωία και στην ανατροφή βασιλικών παιδιών. Έτσι και η ίδια πιθανόν να έβρισκε μια ζεστή αγκαλιά στις γάτες τις αυλής. Αυτά εξιστορεί το βιβλίο της Μαμπί Αγκάρ απευθυνόμενο σε όλα τα παιδιά, μεγάλα και μικρά. Που έχει και ανάλογες ζωγραφιές, και εγώ πιστεύω αυτήν την εκδοχή της ιστορίας.
Εν κατακλείδι
Τελικά, σεβόμενη την μακρόχρονη παράδοση μιας διαφορετικής Ανατολής, το Βυζάντιο διατήρησε την αρχέγονη σύνδεσή της με όλα τα ζώα και σε μεγάλο βαθμό, μια καλή σχέση με την αίλουρο εκπρόσωπο την ΓΑΤΑ.
Έτσι απλά να αναφέρω ξανά, για να το εμπεδώσετε, της εκτίμησης για τη γάτα αποδεικνύεται και στο μύθο ότι η γάτα προστάτευσε το μωρό Ιησού από τα τρωκτικά και τα φίδια και έτσι αναγνωρίστηκε ως το καλύτερο ζώο στα ελληνικά σπίτια και την εποχή του Βυζαντίου, αλλά, δεν φαίνεται να θεωρείται τόσο σημαντική στη σύγχρονη Ελλάδα, αν και θα έπρεπε. Όπως θα έπρεπε κάθε ελληνικό σπίτι να έχει και μια έστω γάτα, έτσι απλά γιατί μάλλον τις έχουμε ανάγκη ή απλά επειδή έτσι είναι η ζωή πιο ωραία.
Πηγή: https://www.tsitsosthecat.gr/
