Οι οικογένειες και οι φίλοι των εξαφανισμένων βασανίζονται από μια αργή ψυχική αποδόμηση, μη γνωρίζοντας αν το αγαπημένο τους πρόσωπο ζει, πού κρατείται, υπό ποιες συνθήκες και σε ποια κατάσταση υγείας. Φωτογραφία: OHCHR Mexico
Η εξαναγκαστική εξαφάνιση ως όργανο συλλογικής τρομοκράτησης
Η εξαναγκαστική εξαφάνιση χρησιμοποιείται συχνά ως στρατηγική διάχυσης φόβου σε ολόκληρες κοινωνίες. Το κλίμα ανασφάλειας που γεννά αυτή η πρακτική δεν περιορίζεται στους συγγενείς των εξαφανισμένων, αλλά διαπερνά τις κοινότητές τους και το ευρύτερο κοινωνικό σώμα.
Αν και κάποτε συνδεόταν κυρίως με στρατιωτικές δικτατορίες, σήμερα η εξαναγκαστική εξαφάνιση έχει προσλάβει παγκόσμια διάσταση, επιτελούμενη ακόμη και σε πλαίσια εσωτερικής σύρραξης ή ως μέσο πολιτικής καταστολής.
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν:
- Η συνεχιζόμενη παρενόχληση υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συγγενών θυμάτων, μαρτύρων και νομικών συμβούλων·
- Η κατάχρηση αντιτρομοκρατικών μέτρων ως πρόσχημα για παραβίαση υποχρεώσεων·
- Και κυρίως η διάχυτη ατιμωρησία για εξαναγκαστικές εξαφανίσεις.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια συγκρούσεων ή περιόδων καταστολής, σε τουλάχιστον 85 χώρες παγκοσμίως.
Ποιοι πλήττονται;
Τα ίδια τα θύματα
Τα άτομα που εξαφανίζονται δια της βίας βασανίζονται, ζουν σε συνεχή φόβο, με πλήρη επίγνωση ότι οι δικοί τους αγνοούν την τύχη τους και ότι η διάσωσή τους είναι απίθανη. Έχοντας αποσπαστεί από το καταφύγιο του νόμου, έχουν απογυμνωθεί από κάθε δικαίωμα, έρμαια των δημίων τους.
Ακόμη και αν τελικά επιβιώσουν και αφεθούν ελεύθερα από τον εφιάλτη, τα ψυχικά και σωματικά τραύματα της αποανθρωποποίησης και της κακοποίησης αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια.
Οι οικογένειες και οι φίλοι των θυμάτων
Οι οικείοι βιώνουν βασανιστική αβεβαιότητα, ισορροπώντας ανάμεσα στην ελπίδα και την απόγνωση. Ζουν χρόνια αναμονής, χωρίς απαντήσεις. Παράλληλα, συχνά αντιμετωπίζουν άμεσες απειλές, ως «συνυπεύθυνοι» ή μάρτυρες.
Η εξαφάνιση προκαλεί υπαρξιακή και υλική αποδιοργάνωση. Το πρόσωπο που εξαφανίστηκε μπορεί να ήταν ο μόνος βιοποριστής, ο καλλιεργητής της γης, ο υπεύθυνος της οικογενειακής επιχείρησης. Η ανατροπή επιδεινώνεται από τα έξοδα αναζήτησης και τη νομική αβεβαιότητα: χωρίς πιστοποιητικό θανάτου, οι οικογένειες αδυνατούν να λάβουν σύνταξη ή κρατική ενίσχυση.
❝ Η ατιμωρησία πολλαπλασιάζει τον πόνο και τον ψυχικό όλεθρο. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οικογένειες και οι κοινωνίες έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν την αλήθεια για το τι συνέβη. Καλώ τα κράτη-μέλη να ανταποκριθούν σε αυτή την ευθύνη.
— Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ
Τις μεγαλύτερες συνέπειες τις υφίστανται συχνά οι γυναίκες, τόσο ως σύζυγοι ή μητέρες των εξαφανισμένων, όσο και ως πρωτοστάτριες στον αγώνα για αλήθεια και δικαίωση, συχνά στοχοποιούμενες, διωκόμενες ή κακοποιημένες.
Τα παιδιά είναι επίσης θύματα, άμεσα ή έμμεσα. Η εξαφάνιση παιδιού παραβιάζει κατάφωρα θεμελιώδεις διατάξεις της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όπως το δικαίωμα στην προσωπική ταυτότητα. Η εξαφάνιση γονέα σηματοδοτεί βαθιά προσβολή των δικαιωμάτων του παιδιού,
Οι κοινότητες
Η απώλεια μελών-κρίκων της κοινωνικής και παραγωγικής αλυσίδας, σε συνδυασμό με την οικονομική κατάρρευση και κοινωνική περιθωριοποίηση των οικογενειών, διαβρώνει τον κοινωνικό ιστό.
Η συλλογική ανασφάλεια γίνεται στρατηγική καταστολής: ο τρόμος δεν σταματά στους συγγενείς, αλλά απλώνεται σαν σκιά πάνω απ’ όλη την κοινωνία.
Ορισμός
Σύμφωνα με τη Διακήρυξη για την Προστασία Όλων των Προσώπων από την Εξαναγκαστική Εξαφάνιση (Ψήφισμα 47/133, 18 Δεκεμβρίου 1992), εξαναγκαστική εξαφάνιση συντελείται όταν «πρόσωπα συλλαμβάνονται, κρατούνται ή απάγονται παρά τη θέλησή τους, ή με άλλο τρόπο στερούνται της ελευθερίας τους από κρατικούς αξιωματούχους ή οργανωμένες ομάδες ή ιδιώτες που δρουν με την υποστήριξη, άμεση ή έμμεση, τη συγκατάθεση ή συναίνεση της κυβέρνησης, και στη συνέχεια αρνούνται να αναγνωρίσουν την πράξη ή να γνωστοποιήσουν την τύχη ή τον τόπο διαμονής των εν λόγω προσώπων, θέτοντάς τα εκτός της προστατευτικής σφαίρας του νόμου».
Μια κατάφωρη παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων
- Το θύμα της εξαναγκαστικής εξαφάνισης στερείται κάθε νομική υπόσταση και προστασία. Μετατρέπεται σε «σκιά» εκτός νόμου, και υπόκειται σε διαρκή και απόλυτη αυθαιρεσία. Οι εξαναγκαστικές εξαφανίσεις παραβιάζουν συστηματικά θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως:
- Το δικαίωμα στην αναγνώριση ως πρόσωπο ενώπιον του νόμου
- Το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια
- Η απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης, ταπεινωτικής ή σκληρής μεταχείρισης ή τιμωρίας
- Το δικαίωμα στη ζωή, όταν το άτομο τελικά δολοφονείται
- Το δικαίωμα στην ταυτότητα
- Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και νομικές εγγυήσεις
- Το δικαίωμα σε πραγματικό ένδικο μέσο, συμπεριλαμβανομένης της αποκατάστασης και της αποζημίωσης
- Το δικαίωμα στη γνώση της αλήθειας σχετικά με τις συνθήκες της εξαφάνισης
Επιπλέον, θίγονται οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα τόσο των θυμάτων όσο και των οικογενειών τους, όπως:
- Το δικαίωμα προστασίας και στήριξης της οικογένειας
- Το δικαίωμα σε αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης
- Το δικαίωμα στην υγεία
- Το δικαίωμα στην εκπαίδευση
Το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (σε ισχύ από 1η Ιουλίου 2002), καθώς και η Διεθνής Σύμβαση για την Προστασία Όλων των Προσώπων από την Εξαναγκαστική Εξαφάνιση (υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 20 Δεκεμβρίου 2006), ορίζουν ρητά ότι, όταν μια εξαναγκαστική εξαφάνιση συντελείται στο πλαίσιο ευρείας ή συστηματικής επίθεσης κατά αμάχων, συνιστά έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και δεν υπόκειται σε παραγραφή. Η σύμβαση αναγνωρίζει στα θύματα και στις οικογένειές τους το δικαίωμα στην αποζημίωση και στην αναζήτηση της αλήθειας.
Ημέρα Μνήμης
Στις 21 Δεκεμβρίου 2010, με το Ψήφισμα 65/209, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ εξέφρασε βαθιά ανησυχία για την αύξηση των εξαναγκαστικών ή ακούσιων εξαφανίσεων σε διάφορες περιοχές του κόσμου (συμπεριλαμβανομένων συλλήψεων, κρατήσεων και απαγωγών), όταν αυτές συγκαταλέγονται ή συνιστούν πράξεις εξαναγκαστικής εξαφάνισης, καθώς και των καταγγελιών περί παρενόχλησης, κακομεταχείρισης και εκφοβισμού μαρτύρων ή συγγενών των εξαφανισμένων.
Με το ίδιο ψήφισμα, Η Συνέλευση υιοθέτησε τη Διεθνής Σύμβαση για την Προστασία Όλων των Προσώπων από την Εξαναγκαστική Εξαφάνιση και όρισε την 30ή Αυγούστου ως Ημέρα για τα Θύματα των Βίαιων Εξαφανίσεων, με αφετηρία το έτος 2011.
Πηγή: https://unric.org
