Μαριλένα Κοππά

Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την δεύτερη εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ήταν σαφές ότι το διεθνές σύστημα γύρισε σελίδα. Η επιστροφή του πολέμου στην Ευρώπη, η κατάρρευση «μιας διεθνούς τάξης βασισμένης σε κανόνες», η επικράτηση του δικαίου του πιο ισχυρού, ο οποίος και μπορεί να θέτει τους κανόνες, άλλαξε ριζικά ότι είχαμε γνωρίσει ως τότε.
Τα γεγονότα αυτά λειτούργησαν ως καταλύτες σε μια διαδικασία μεγάλων ανακατατάξεων. Αλλά οι αιτίες προϋπήρχαν. Tα αδιέξοδα της παγκοσμιοποίησης, η ιλιγγιώδης άνοδος της Κίνας, η μετατόπιση του αμερικανικού ενδιαφέροντος προς τον Ειρηνικό αλλά και η άνοδος της ακροδεξιάς και του αυταρχισμού στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο, έφτιαξαν το πλαίσιο για τις αλλαγές που ακολούθησαν. Και αυτά σε ένα περιβάλλον κρίσης αντιπροσώπευσης, μεγάλων μεταναστευτικών ρευμάτων, οξυμένης κλιματικής κρίσης και αύξησης των ανισοτήτων. Είναι αμφίβολο αν το σύστημα ήταν πλέον βιώσιμο.
Τα αποτρόπαια γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου 2023 στο Ισραήλ έβαλαν μπροστά μια νέα πολεμική δυναμική. Το Ισραήλ ήταν ήδη σε αναβρασμό αφενός από την προσπάθεια του Νετανιάχου να ελέγξει τη Δικαιοσύνη μαζί με την ακροδεξιά φανατική κυβέρνηση του και αφετέρου από την επιτάχυνση των εποικισμών στη Δυτική Όχθη . Το χτύπημα της Χαμάς υπήρξε η αφορμή για να ξεκινήσει το Ισραήλ ένα πόλεμο σε 4 μέτωπα: Γάζα, Λίβανο, Συρία και εναντίον των Χούθι. Στόχος όχι μόνο η διάλυση της Χαμάς αλλά και όλων των συμμάχων του Ιράν στην περιοχή.
Για χρόνια ασκούσαμε κριτική σε μια ελλειμματική διεθνή τάξη. Μια «διεθνής τάξη στη βάση κανόνων» ήταν ο στόχος και καταγγέλλαμε κάθε απόκλιση. Αλλά, κατ’ αρχήν, αυτό ήταν το πλαίσιο. Σήμερα αυτό έχει καταρρεύσει. Κανείς δεν μπορεί να μιλάει για διεθνείς κανόνες όταν αυτοί καταπατώνται κάθε μέρα, ενώ, η «μεγάλη δύναμη αρχών και αξιών», η ΕΕ αδιαφορεί για την τραγωδία της Γάζας και το μόνο που επαναλαμβάνει μονότονα είναι το δικαίωμα του Ισραήλ στην άμυνα. Κανείς πια δεν μπορεί να επικαλείται το διεθνές δικαιικό σύστημα, όταν υπάρχουν σχεδόν 60 χιλιάδες νεκροί στη Γάζα από τους οποίους πάνω από 17.000 παιδιά, όταν η πείνα γίνεται όργανο πολέμου, όταν καθημερινά δολοφονούνται άμαχοι που περιμένουν λίγο ψωμί. Πλέον μπαίνουμε ξανά στην περίοδο της βίας και της ωμής ισχύος και όλο το διεθνές σύστημα και οι διεθνείς θεσμοί που οικοδομήθηκαν με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, δείχνουν να έχουν καταρρεύσει. Η Ρωσία, οι ΗΠΑ, αν και μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας αμφισβητούν την παγκόσμια τάξη ενώ το Ισραήλ λειτουργεί πλέον ως κράτος εκτός κάθε πλαισίου διεθνούς δικαίου, που δεν περιορίζεται από κανένα διεθνή κανόνα, συμπεριλαμβανομένων του δικαίου του πολέμου και του ανθρωπιστικού δικαίου. Όσο για τις ΗΠΑ αυτές στράφηκαν εναντίον στενών συμμάχων όπως ο Καναδάς και η Δανία για το θέμα της Γροιλανδίας, προς άγρα εδαφών στρατηγικής σημασίας αγνοώντας διεθνείς κανόνες και δεσμεύσεις. Ποιος πλέον θα κατηγορήσει ποιόν για αναθεωρητισμό, όταν όλα δείχνουν να κανονικοποιούνται;
Η επίθεση των ΗΠΑ εναντίον του Ιράν επιβεβαίωσε τα ανωτέρω. Χωρίς να τηρηθεί η αμερικανική συνταγματική τάξη, προφανώς χωρίς απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, ο Ντόναλντ Τραμπ χτύπησε το Ιράν, υποστηρίζοντας ότι το έκανε για να βάλει τέλος στον πόλεμο Ιράν -Ισραήλ! Ο κόσμος κρατάει την ανάσα του με την εύθραυστη εκεχειρία που έχει επιτευχθεί, και ο Αμερικανός Πρόεδρος συγκρίνει την επίθεση του με αυτή της Χιροσίμα.
Σε αυτό το πλαίσιο έλαβε χώρα η Σύνοδος του ΝΑΤΟ στη Χάγη στις 23 και 24 Ιουνίου. Με ατζέντα εστιασμένη στο ζήτημα των αμυντικών δαπανών, με συζητήσεις που δεν ξεπέρασαν τις τρεις ώρες, η Σύνοδος αυτή ήταν ένας θρίαμβος του Αμερικανού προέδρου μπροστά σε ηγέτες που προσπαθούσαν να αποφύγουν να τον δυσαρεστήσουν.
Το «ΝΑΤΟ του Τραμπ» αποφάσισε την αύξηση των αμυντικών δαπανών των μελών της Συμμαχίας στο 5% του ΑΕΠ τους, ποσοστό από το οποίο αυτοεξαιρέθηκαν οι ΗΠΑ.
Το χρονοδιάγραμμα προβλέπει αυτό να επιτευχθεί σε βάθος δεκαετίας, έως το 2035. Από αυτά, 3,5% θα είναι αφιερωμένα στην άμυνα, ενώ το 1,5% σε πιο ΄ήπιες΄ προτεραιότητες, όπως η καινοτομία και η ενίσχυση των υποδομών. ΟΙ Σύμμαχοι θα παρουσιάζουν ετήσια πλάνα που θα αποδεικνύουν ότι προχωρούν προς τον στόχο ενώ η πρώτη επισκόπηση θα γίνει το 2029. Στην πραγματικότητα κανένα ευρωπαϊκό κράτος δεν είναι σε θέση να πετύχει το 5% χωρίς να τινάξει στον αέρα όχι μόνο το κοινωνικό κράτος αλλά και συνολικά τις δημόσιες επενδύσεις. Για κράτη που τα περισσότερα μόλις ξεπέρασαν το 2% και προσπαθούν για κάτι καλύτερο, τα νούμερα που αποφασίστηκαν φαντάζουν εξωπραγματικά. Όμως το αντάλλαγμα για αυτό είναι η συνέχιση της αμερικανικής δέσμευσης για υπεράσπιση της Ευρώπης.
Μπορούν τα χρήματα να αγοράσουν ασφάλεια; Ο Τραμπ, καθοδόν για τη Χάγη μίλησε για τις «πολλαπλές ερμηνείες» του άρθρου 5 για την συλλογική ασφάλεια. Σε κάθε περίπτωση η δέσμευση του Αμερικανού προέδρου για την υπεράσπιση των Συμμάχων φαντάζει πιο αβέβαιη από ποτέ.
Ζούμε την επιστροφή των «αυτοκρατοριών» και των εδαφικών ανακατατάξεων, όπου η απόκτηση εδαφών με πόλεμο δεν είναι πλέον ταμπού. Ανάμεσα στην Αμερική, τη Ρωσία και την Κίνα, η Ευρώπη θα έπρεπε να βρει τη δική της θέση, τη δική της φωνή. Οι επενδύσεις στην άμυνα από μόνες τους δεν αρκούν. Χρειάζεται στρατηγική, αποφασιστικότητα και σχεδιασμός. Αυτά όμως δείχνουν σήμερα να απουσιάζουν.
(Η Μαριλένα Κοππά είναι Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο)
Πηγή: https://www.dnews.gr/eidhseis/opinion/533935/enas-kosmos-anapoda