Σε μια απόκρημνη πλαγιά των Αγράφων και σε υψόμετρο 1.400 μ., βρίσκεται χτισμένη η Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής, ένα αρχιτεκτονικό θαύμα και ένα θρησκευτικό κέντρο με μεγάλη ιστορία. Το μοναστήρι είναι χτισμένο πάνω από τη λίμνη Πλαστήρα στην Καρδίτσα και σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, κτίστηκε πριν από περίπου πέντε αιώνες. Τα κελιά της Μονής κατασκευάστηκαν μέσα στους βράχους σε τέσσερα επίπεδα, δημιουργώντας ένα εκπληκτικό σκηνικό, ενώ εκεί λειτουργούσε ακόμη και κρυφό σχολειό. Ξύλινες σκάλες, πολεμίστρες, κελιά μέσα στο βράχο, ακόμη και μια μυστική καταπακτή θυμίζουν έντονα τη Βυζαντινή περίοδο.
Στη μονή βρισκόταν μία ιδιαίτερα θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία ωστόσο κλάπηκε και ακόμη δεν έχει βρεθεί. Μάλιστα, η εικόνα αυτή είχε κλαπεί άλλες δύο φορές, αλλά τότε είχε επιστραφεί στη θέση της. Η Ιερά Μονή αρχικά ήταν γνωστή σαν «Μονή Αναλήψεως του Χριστού», αργότερα σαν «Παναγία Φανερωμένη» και τέλος επικράτησε το όνομα «Παναγία Πελεκητή». Κτίστηκε τον 15ο περίπου αιώνα, αγιογραφήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα και έχει δύο ναούς.
Η υπέροχη εικόνα της Παναγίας
Ιδιαίτερα γνωστή είναι η μικρή εικόνα της Παναγίας Πελεκητής, στην οποία έχει ζωγραφιστεί η Παναγία με τον Χριστό στην αγκαλιά της. Η εικόνα δυστυχώς εκλάπη από το μοναστήρι και όλοι ελπίζουν ότι κάποια στιγμή θα βρεθεί και θα επιστρέψει στη θέση της. Μάλιστα, ο Ευρυτάνας ιστορικός Πάνος Βασιλείου το 1929 έγραψε τα εξής: «Εκτός της αρίστης Βυζαντινής τέχνης σε τοιχογραφίες, υπάρχει εδώ μια εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό στην αγκαλιά της, έργο Ραφαηλικής τέχνης. Δεν εξηγείται πώς η μικροσκοπική αυτή εικονίτσα, που θεωρείται και σαν παλαιότερη, αλλά θαυματουργός, βρέθηκε εδώ πάνω. Φέρει χρονολογία 1654. Η τεχνοτροπία της θυμίζει τον Χριστό του Πρωτάτου του Αγίου Όρους, το γνωστό έργο του Πανσέληνου. Μάλιστα ήταν η εικονίτσα τούτη στολισμένη με 20 πολύτιμες πέτρες από τις οποίες οι 16 αφαιρέθηκαν… Μια απέραντη καλοσύνη ζωγραφίζεται στο χαμογελαστό πρόσωπο της Παναγίας, της οποίας το παιδάκι παρουσιάζει κάτι το αληθινά Θείο και αξιοθαύμαστο για τη χαρούμενη εκφραστικότητά του. Η θαυμάσια αυτή εικόνα της Παναγίας της Πελεκητής θυμίζει Αναγέννηση».
Γιατί ονομάστηκε Πελεκητή
Σύμφωνα με την παράδοση το όνομα «Πελεκητή» οφείλεται στο ότι το μοναστήρι οικοδομήθηκε σε έναν σχεδόν κατακόρυφο βράχο, ο οποίος χρειάστηκε πρώτα να πελεκηθεί με ξύλινα εργαλεία. Αυτό έγινε ύστερα από υπόδειξη της ίδιας της Παναγίας, που παρουσιάστηκε στον πρωτομάστορα λέγοντας: «Θα πελεκήσεις το βράχο με το κοπίδι και θα φτιάξεις μια εκκλησία την οποία θα ονομάσεις Παναγία Πελεκητή». Πράγματι το συνεργείο ξεκίνησε το χτίσιμο στο συγκεκριμένο σημείο, αλλά λίγο αργότερα παρουσιάστηκε πρόβλημα λόγω της έλλειψης νερού. Τότε η Παναγία ξαναπαρουσιάστηκε και υπέδειξε στον πρωτομάστορα το σημείο όπου θα έβρισκαν νερό: «Σηκώστε εδώ αυτήν την πλάκα και θα βρείτε νερό». Και πράγματι στο σημείο που του έδειξε η Θεοτόκος βρίσκεται ακόμη και σήμερα πηγάδι. Σύμφωνα πάλι με την παράδοση της περιοχής λέγεται ότι ο πρωτομάστορας έπεσε από την στέγη της Ιεράς Μονής στη χαράδρα που βρίσκεται κάτω από αυτό, αλλά βρέθηκε όρθιος χωρίς να πάθει το παραμικρό μετά από σωτήρια επέμβαση της Παναγίας. Εικάζεται ότι η οικοδόμηση της Ιεράς Μονής θα πρέπει να ξεκίνησε στα χρόνια του Βυζαντίου και λίγο πριν την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και να συνεχίστηκε σιγά – σιγά.
Στο πλευρό των αγωνιστών
Η ιστορία της Ιεράς Μονής Παναγίας Πελεκητής έχει συνδεθεί με την πορεία της περιοχής, καθώς συμμετείχε σε όλους τους αγώνες του Έθνους. Κατά την επανάσταση του 1821 η Καρίτσα, χωριό της περιοχής, καταστράφηκε από τους Τούρκους, ενώ το 1943 από τους Γερμανούς. Μάλιστα, οι μοναχοί ήταν εκ των πρωταγωνιστών κατά την απελευθέρωση της Καρίτσας από τους Τούρκους. Στην επανάσταση του 1821, όπως και όλες οι μονές των Αγράφων, έπαιξε κι αυτή σημαντικό ρόλο. Ο πατρο-Κοσμάς ο Αιτωλός υπήρξε προσκυνητής της Ιεράς Μονής και κήρυξε σε μεγάλη συγκέντρωση στο λαό της περιοχής της Νεβρόπολης των Αγράφων.
Υπάρχει, όμως, καταγεγραμμένο και ένα εντυπωσιακό περιστατικό. Συγκεκριμένα, μετά τη δημιουργία του ελληνικού Κράτους, το 1831, η Καρίτσα (το χωριό κάτω από το μοναστήρι) και ο Μπελεκομύτης βρέθηκαν εκτός ελληνικών συνόρων, τα οποία καθορίστηκαν με βάση το ποτάμι της περιοχής. Τότε οι μοναχοί μαζί με τους κατοίκους των δύο χωριών μετακίνησαν τα σύνορα και τα τοποθέτησαν μετά το μοναστήρι, στο οροπέδιο του Καραμανώλη!
Όσιος Δαμιανός
Η παράδοση θέλει σαν κτήτορα της Μονής τον Οσιομάρτυρα Δαμιανό (1515-1568). Σε τοιχογραφία της Μονής αναφέρεται ως «νέος οσιομάρτυς Δαμιανός, ο κτήτωρ της Μονής ταύτης». Ο Άγιος Δαμιανός γεννήθηκε στην Αράχωβα σύμφωνα με την τοπική παράδοση περίπου το 1510. Σε νεαρή ηλικία εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Φιλοθέου στο Άγιον Όρος, αλλά λίγο αργότερα μετέβη στην Καρίτσα, δίδαξε στο χωριό του, καθώς και σε όλη την περιοχή των Αγράφων. Κατηγορήθηκε από τους προύχοντες της περιοχής σαν λαοπλάνος και ψευτοκαλόγερος και κατέφυγε στον Κίσαβο από όπου συνέχισε το κήρυγμα προς τους Χριστιανούς λέγοντας να παραμείνουν πιστοί και να μην προβαίνουν σε καμία εργασία ή αγοραπωλησία τις Κυριακές και τις εορτές. Οι Τούρκοι για το λόγο αυτό τον συλλαμβάνουν και τον φυλακίζουν στη Λάρισα. Επί 15 ημέρες τον βασάνιζαν συνεχώς για ν’ αλλαξοπιστήσει. Τελικά έριξαν τον Άγιο στη φωτιά, ενώ τη στάχτη του τη σκόρπισαν στον Πηνειό ποταμό, το 1568. Η μνήμη του οσιομάρτυρος Δαμιανού εορτάζεται στις 14 Φεβρουαρίου.
Πηγή: ikivotos.gr, plastiras-ota.gr, karditsa-net.gr