Γράφει η Ελένη Σοφού*
Στην πιο ρομαντική πόλη της Ευρώπης, τη Βενετία στη γειτονική μας Ιταλία, πραγματοποιείται το πιο μαγευτικό και παλαιότερο καρναβάλι στον κόσμο, σε παράλληλες ημερομηνίες και με αρκετά κοινά στοιχεία με τις δικές μας Απόκριες. Η λέξη «Carneval» στα ιταλικά προέρχεται από την κατανάλωση κρέατος, «carne vale», κύριο χαρακτηριστικό της Αποκριάς που προηγείται της μεγάλης νηστείας του Πάσχα.
Το βενετσιάνικο καρναβάλι τελειώνει την «Ευλογημένη Τρίτη» (Mardi Gras) με την αποκορύφωση των καρναβαλικών εκδηλώσεων, και η πρώτη ημέρα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η Καθαρά Τετάρτη. Φέτος με βάση τo καθολικό Πάσχα η περίοδος του Βενετσιάνικου καρναβαλιού άρχισε στις 16 Φεβρουαρίου και θα τελειώσει στις 5 Μαρτίου.
Ενώ η πρώτη ιστορική καταγραφή του καρναβαλιού γίνεται το 1268, αρκετοί μελετητές τοποθετούν την έναρξη του αρκετά πιο πριν το 1094, όταν ο τότε Δόγης επηρεασμένος από τις διονυσιακές αρχαιοελληνικές παραδόσεις και τα ρωμαϊκά Saturnalia έδωσε την άδεια για μια γιορτή προς τιμή των ψυχών. Η γιορτή αυτή είχε διάρκεια έξι εβδομάδες από την ημέρα του Αγίου Στεφάνου (27 Δεκεμβρίου) μέχρι την αρχή της Σαρακοστής. Ήταν στην ουσία το αντίστοιχο του Ρωμαϊκού «άρτος και θεάματα» κατά το οποίο η τότε Γαληνότατη Βενέτικη Δημοκρατία έδινε στους ανθρώπους μια σύντομη περίοδο διασκέδασης γεμάτη από θέατρο, μουσική και χορούς. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το βενετσιάνικο καρναβάλι ξεκίνησε από τη νίκη της Γαληνότατης Βενέτικης Δημοκρατίας εναντίον του Πατριάρχη της Ακυληίας Ουλρίκο ντι Τρέβεν το 1162. Σε ανάμνηση αυτής της νίκης, ξεκίνησαν συγκεντρώσεις και χοροί στην πλατεία του Αγίου Μάρκου και η Βενετία έγινε σιγά σιγά συνώνυμη των καρναβαλιστικών εκδηλώσεων προσελκύοντας την αριστοκρατία της Ευρώπης, ενώ ο λαός με αφορμή το καρναβάλι διακωμωδούσε τις ίντριγκες και τα πάθη των ευγενών.
Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ο θεσμός του βενετσιάνικου καρναβαλιού και η βενετσιάνικη μάσκα έχασαν την αίγλη τους καθώς αποτέλεσαν σύμβολα ηθικής παρακμής και υπόθαλψη μελών συνωμοσίας της Γαληνότατης Βενέτικης Δημοκρατίας. Ο στρατός του Ναπολέοντα το 1797 απαγόρευσε το καρναβάλι κάτω από το φόβο συνωμοσιών, ενώ σχεδόν ενάμιση αιώνα αργότερα ο Μουσολίνι απαγορεύει την χρήση της βενετσιάνικης μάσκας. Το καρναβάλι παρέμεινε περιορισμένο μέχρι το 1979 όταν σιγά σιγά άρχισε να ανακτά την παλιά του αίγλη.
Η διάσημη πλατεία του Αγίου Μάρκου αποτελεί πλέον το κέντρο όλων των εκδηλώσεων. Εκεί (όπως και στις μικρότερες πλατείες της Βενετίας) κανείς μπορεί να δει εκατοντάδες άτομα ντυμένα με στολές εμπνευσμένες από αρλεκίνους, δόγηδες, κοντεσίνες, σάτυρους, βαρόνους, μαρκησίες, κολομπίνες και τις χαρακτηριστικές, περίτεχνες βενετσιάνικες μάσκες. Οι στολές και οι μάσκες κατασκευάζονται στη Βενετία από τεχνίτες που υπερηφανεύονται πως η τέχνη τους περνά απαράλλαχτη από γενιά σε γενιά και οι αναφορές τους βασίζονται στην Ιταλική Αναγέννηση και τη λαϊκή αυτοσχεδιαστική ιταλική κωμωδία «Comedia dell Arte» του 16ου αιώνα. Το καρναβάλι ζωντανεύει σκηνές από το πλούσιο πολιτιστικό παρελθόν και την ιστορία της πόλης, η οποία στέκεται επάξια στο ύψος του παλαιού ονόματός της, ως Γαληνότατη, ενώ ο ρομαντισμός που αποπνέει αντανακλάται σε κάθε γωνιά της πόλης υπό τους ήχους της μουσικής του Βιβάλντι.
Το φετινό καρναβάλι ξεκίνησε το Σάββατο 16 Φεβρουαρίου με την βραδινή παρέλαση πλωτών αρμάτων στο νερό, μια φαντασμαγορική παρέλαση με διακοσμημένες γόνδολες να διαπλέουν το κανάλι Ριο ντε Καναρέτζιο με τη συνοδεία μουσικής. Το θέμα της φετινής παρέλασης είναι εμπνευσμένο από το φεγγάρι, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τότε που ο άνθρωπος περπάτησε για πρώτη φορά στη σελήνη αλλά και ως αναφορά στον Οθέλλο του Σαίξπηρ, όπου το φεγγάρι κατηγορείται ότι κάνει τους ανθρώπους παρανοϊκούς. «Κατηγορήστε τη Σελήνη» («Blame the moon») είναι ο τίτλος της βραδιάς. Την Κυριακή 17 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η μεγάλη Παρέλαση Ημέρας των Υδάτων όπου μοναδικά ομορφιάς σκάφη έπλεαν κατά μήκος του Canal Grande. Μετά το τέλος της παρέλασης οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν βενετσιάνικες σπεσιαλιτέ και τα παραδοσιακά γλυκά του καρναβαλιού «Frittele» και «Galani».
Άλλες σημαντικές εκδηλώσεις του καρναβαλιού είναι η «Πτήση του Αγγέλου» κατά την οποία ένας επίτιμος καλεσμένος κρεμασμένος από ένα σκοινί «πετάει» από το καμπαναριό της εκκλησίας του Αγίου Μάρκου έως το κέντρο της πλατείας για να τιμήσει το Δόγη, η «Fasta delle marie Parade», μια αναπαράσταση της απαγωγής των δώδεκα κοριτσιών την ημέρα του γάμου τους από τους πειρατές και τη διάσωσή τους από Δόγη Pietro Candiano III, καθώς και η «παρέλαση των βαγονιών», μια παρέλαση μασκοφόρων και αμαξιών με ακροβάτες και κλόουν υπό τους ήχους μουσικής από ταινίες του Φεντερίκο Φελίνι.
Την τελευταία Κυριακή του καρναβαλιού (3 Μαρτίου) πραγματοποιείται ο μεγάλος διαγωνισμός για την επιλογή της καλύτερης μάσκας, το δημοφιλέστερο γεγονός των εκδηλώσεων με κριτές μια διεθνή ομάδα σχεδιαστών μόδας. Την Τρίτη 5 Μαρτίου είναι η τελευταία ημέρα των εκδηλώσεων, αφιερωμένη στα παιδιά, με την παιδική παρέλαση και χιλιάδες μπαλόνια να ανυψώνονται στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Η λήξη του καρναβαλιού είναι τα μεσάνυχτα της Τρίτης προς Τετάρτη – πρώτη ημέρα της Σαρακοστής – υπό τους πένθιμους ήχους του τρομπονιστή.
*Ελένη Σοφού